Wildgroei aan halalkeurmerken, maar waar ze voor staan is onduidelijk

• Kim Visbeen, Sammy Shawky en Aybala Carlak

Hoewel het stikt van de halalkeurmerken is het niet gemakkelijk te achterhalen of vlees halal is. Op producten in de supermarkt staan namelijk verschillende logo's en keurmerken, waarvan het onduidelijk is waar ze precies voor staan. Koepelorganisatie Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO) roept op tot meer transparantie, vooral over de manier waarop vlees is geslacht.

Er bestaan namelijk verschillende visies onder moslims over hoe dieren ritueel geslacht moeten worden. Sommigen vinden dat alleen onverdoofde rituele slacht halal is, anderen staan verdoving voor de slacht toe. Beide methodes kunnen halal worden genoemd.

Maar hoe de koe van je hamburger is geslacht, is op de verpakking niet te zien. Zo kan het zijn dat je vlees eet waar wel halal op staat, maar wat je niet halal vindt.

Er is nu te weinig openheid over, vindt Halil Karaaslan, voorzitter van het CMO, die 380 moskeeën vertegenwoordigt. "Halalkeurmerken zijn niet transparant over de manier waarop het vlees is geslacht. Moslims storen zich eraan dat in de winkels meerdere keurmerken te zien zijn, zonder dat zij weten waar deze voor staan."

Verschillende definities

Halal betekent letterlijk 'toegestaan' en gaat over alle aspecten van het leven. En dus ook over voeding. Niet toegestaan (haram) is bijvoorbeeld het consumeren van varkensvlees, alcohol en de meeste insecten.

Bij halalslacht worden dieren volgens islamitische rituelen geslacht. Dat houdt onder meer in dat de slachter gelovig is en hij slacht in de naam van Allah.

Het dier moet gezond zijn en de keel moet met een scherp mes in één haal worden doorgesneden. Maar of het is toegestaan om het dier voor de slacht te verdoven, daar zijn dus niet alle moslims het over eens.

Niet alleen in Turkse en Marokkaanse supermarkten liggen de schappen vol, maar ook Albert Heijn en Jumbo zeggen dat de vraag naar halalproducten groeit. Het halalassortiment bestaat naast bijvoorbeeld worst, ook uit plakken kaas en zakken snoep. In snoep kan (varkens)gelatine of karmijn, een kleurstof afkomstig van luizen, zitten. En bij kaas is het belangrijk dat het stremsel dat wordt gebruikt, een dierlijk product, ook halal is. Maar het is vooral bij vlees waar de verwarring ontstaat.

"Op de producten staat altijd gewoon 'halal'", zegt diëtiste Mariam Aaras (43). Of er achter het logo een keuringsinstantie zit, en aan welke halaleisen het product voldoet, is voor consumenten vaak niet te zien. Dat maakt boodschappen doen er niet gemakkelijker op. Aaras: "Terwijl het voor mij wel belangrijk is, omdat ik alleen onverdoofd geslacht vlees wil eten."

Op haar website Ikeethalal.nl informeert ze andere moslims met artikelen als 'Is E120 halal?' en 'Gelatinevrij of halalgelatine'. Zo'n tien vragen per maand krijgt ze binnen. Als moslima herkent ze het gevoel van wantrouwen en onzekerheid waar veel van haar sitebezoekers mee zitten. Aaras: "Door alle onduidelijkheid eet ik nu zo min mogelijk vlees."

Aangescherpte regels

Onverdoofde rituele slacht staat politiek ter discussie. Sinds januari 2018 gelden in Nederland aangescherpte regels. Als een dier 40 seconden na de slacht nog tekenen van leven vertoont, moet het alsnog worden verdoofd.

Sommige moslims zijn bezorgd dat de 40 seconden niet altijd worden afgewacht. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert in alle slachthuizen op dierenwelzijn en voedselveiligheid. In het geval van onverdoofde rituele slacht, moet er altijd een dierenarts aanwezig zijn. Die ziet toe op de naleving van de 40-secondenregel, maar kijkt niet of de slacht volgens bepaalde halalstandaarden gebeurt.

De enige die hier wel op toezien zijn dus de keurmerken. Hoeveel dat er precies zijn, is moeilijk te zeggen. Naar schatting gaat het om enkele tientallen. In principe kan iedereen zelf een keurmerk oprichten. Aan het religieuze aspect van de keurmerken wordt door de overheid geen eisen gesteld. Toch mag je niet iets halal noemen als dat het niet is, want dat is consumentenmisleiding.

Het keuren beperkt zich niet tot de slachterijen waar het vlees wordt geslacht. Elke stap in het productieproces heeft namelijk een eigen halalcertificaat: de kruiden in de worsten, het paneermeel van de kroketten en de olie waarmee de machines worden gesmeerd. Voor keurmerken is het belangrijk om van elk ingrediënt te weten dat het halal is. Als er ergens in het proces bijvoorbeeld alcohol wordt gebruikt, is het eindproduct niet halal. De keurmerken zijn dus ook bedoeld als garantie van het ene naar het andere bedrijf.

Wasim al Shaman van keurmerk Halal Quality Control, het grootste Nederlandse halalkeurmerk in vlees, ziet dat het aantal keuringsaanvragen stijgt. "Tegenwoordig is het voor bedrijven steeds belangrijker om een halalcertificaat te hebben, zelfs als het vrij duidelijk is dat een product halal is. Zo ben ik laatst nog naar het buitenland geweest om een fabrikant van ingeblikte perziken te keuren. Als het mij wordt gevraagd, doe ik het. Dit is gewoon business."

Meer transparantie

Een aantal keurmerken erkent dat meer transparantie hard nodig is. Maar tegelijk zeggen ze ook dat consumenten hen kunnen bellen of mailen als zij willen weten op welke manier hun stuk vlees is geslacht. Keurmerk Halal Correct werkt aan een kleurensysteem op de verpakking, zodat je als consument kunt zien op welke wijze het dier is geslacht.

Pogingen in het verleden om een standaard voor halal te formuleren of een landelijk keurmerk op te zetten mislukten. Het bleek niet mogelijk de verschillende opvattingen bij elkaar te brengen.

"We moeten als gemeenschap opstaan en eisen van deze instanties dat ze transparant zijn", zegt Halil Karaaslan van het CMO. "Niet alleen met een sticker, maar ook met bijvoorbeeld een lijst op een website, zodat de consument zelf kan controleren hoe het dier is geslacht."