Mark Rutte beschikt over de juiste ervaring om de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie te worden. Dat zegt VVD-prominent en oud-EU-commissaris Neelie Kroes tegen Nieuwsuur. "De Commissie is een dynamische omgeving waar Rutte als voorzitter bij uitstek het Nederlands belang kan dienen. Hij moet er wellicht even aan wennen, maar hij zou de baan bijzonder leuk vinden."
Kroes is niet de enige die concreet rekening houdt met de overstap van Rutte naar de Brusselse politiek. Ook Luuk van Middelaar, politiek filosoof en hoogleraar EU-recht aan de universiteit van Leiden, en politiek opponent Bas Eickhout, lijsttrekker van de Europese Groenen, zien dat hij grote kans maakt.
Alle drie beamen dat Nederland invloedrijker en actiever is geworden binnen de Europese Unie, mede dankzij premier Rutte.
Bondskanselier Angela Merkel is bezig aan haar laatste termijn en de Britse premier Theresa May en Franse president Emmanuel Macron staan in eigen land onder druk. Als kleine middenspeler positioneert Nederland zich nu behendig naast de twee grote twee: Duitsland en Frankrijk. Nederland probeert in het liberaal economische gat te springen dat de Britten door brexit achterlaten.
"Ik denk dat Nederland zichzelf te klein maakt", zegt Bas Eickhout van de Europese Groenen. "We zijn één van de grotere economieën in Europa, het zevende land qua aantal inwoners, straks na brexit het zesde. We horen niet bij de groten die elkaar wantrouwen, maar zijn ook geen kleintje. We zitten er precies tussenin, en dat is een heel belangrijke plek in Europa."
Zo is het vorig jaar opvallend druk geweest in het torentje van Rutte met verschillende EU-leiders die langskwamen. Is het dan niet een goed idee om na de Europese verkiezingen zijn kantoor te verplaatsen naar Brussel? "Nee", zegt Rutte desgevraagd tegen Nieuwsuur. "Ik blijf in Nederland."
Rutte wist wat Europa was, maar om te zeggen dat hij een groot Europees fan was, dat zou de waarheid geweld aandoen.
Politiek filosoof Van Middelaar gelooft de premier wel. Tegelijk zegt hij dat Rutte bijzonder geschikt om één van de belangrijkste problemen in Europa los te trekken. "Wat gaan we doen met grensbewaking, hoe maken we opvang humaan? Daar zijn EU-landen het nog niet over eens. Het sleept maar door en moet snel worden opgelost. Dat is tot nu toe niemand gelukt en Rutte zou dat uitstekend kunnen doen."
Volgens Van Middelaar zien Rutte's buitenlandse collega's ook dat hij goed met verschillende coalities kan werken en akkoorden kan smeden. "Hij is een charmante bruggenbouwer en daar is op dit moment behoefte aan, juist om die impasse te doorbreken." En dat biedt kansen voor Nederland en Rutte, ook op andere grote dossiers zoals de euro en het klimaat.
Als speechschrijver van Herman van Rompuy, de voormalige voorzitter van de EU-leiders, maakte Van Middelaar de nachtenlange vergaderingen tijdens de eurocrisis van dichtbij mee. Dat dossier zou een uitdaging kunnen worden voor Rutte, met de Franse president Macron als grootste uitdager.
"Neem de Franse gele hesjes", legt Van Middelaar uit. "Macron belooft miljarden aan koopkrachtverbetering voor zwakke groepen, maar hij heeft ook te maken met een volksopstand. Dan is het niet genoeg om te zeggen: drie procent is het maximale tekort als de toekomst van Frankrijk op het spel staat. Dat vergt veel manoeuvreren en dat is geen makkelijke rol, zelfs niet voor Rutte."
In de Europese arena
Nederland zet ook in op klimaat. De Europese Commissie zal een hoofdrol spelen in het verder uitwerken van het Europese klimaatbeleid. Als Rutte daar veel invloed op wil hebben dan zou hij Jean-Claude Juncker moeten opvolgen als baas van de Commissie.
"Dit een onderwerp dat juist in de Europese arena wordt uitgevochten: er moeten voorstellen komen en compromissen worden gemaakt", zegt Van Middelaar. "Als Nederland met de technologie die we in huis hebben voorop wil lopen dan is het heel goed om daar aan de knoppen te zitten."
Mijn persoonlijke mening over het belang van de EU is in de loop van de jaren veranderd.
Het kan zomaar kunnen zijn dat bijvoorbeeld Merkel in het voorjaar een beroep op Rutte doet om Den Haag te verlaten om voorzitter te worden van de Europese regeringsleiders of van de Europese Commissie. Als Van Middelaar zich verplaatst in de loopbaancoach van Rutte dan zou hij het voorzitterschap van de Europese Raad van 28 regeringsleiders adviseren. "Dat past goed bij de plek die Nederland nu inneemt in Europa en bij het talent van Rutte om achter de schermen compromissen te sluiten. Voorzitter van de commissie past minder goed bij het Europese verhaal van Rutte. Hij moet dan heel hard op de trommel slaan. Ja, hij is wat Europeser geworden maar nog steeds met wat terughoudendheid."
VVD-partijgenoot Neelie Kroes zag Rutte veranderen. "Hij kwam van ver. Hij wist uiteraard wat Europa was maar om te zeggen dat hij een groot Europees fan was, dat zou de waarheid geweld aandoen." De twee toespraken in Berlijn en Straatsburg bleken een kantelpunt. In het Europees Parlement bekende Rutte dat hij zelf steeds positiever is gaan denken over de EU.
Zo zei Rutte daar: "Mijn persoonlijke mening over het belang van de EU is in de loop van de jaren veranderd. Het feit dat alleen al dat we samenwerken dat we deel uitmaken van deze unie maakt ons sterker, veiliger en effectiever."
Zelfs zijn politieke opponenten in het Europees Parlement zien dat Rutte hoge ogen gooit in de strijd om de macht die dit voorjaar gaat losbarsten. Veel partijen zijn het zat dat de christen-democraten al jarenlang als grootste fractie de belangrijkste posten bezet houdt. Volgens Eickhout biedt dat kansen.
"Je merkt wel dat men die houding van we rule this continent beu wordt. Het is een beetje de CDA-houding van de jaren 80, we rule this country. Wat de Christen-Democraten verbindt is de macht van de vele regeringsleiders die ze nu hebben. Nu zeggen alle partijen, het gaat niet gebeuren dat ze weer al die hoge posten krijgen."
Dus de kans dat Rutte als liberaal naar voren wordt geschoven is groot zegt Eickhout. "Hij moet wel willen, maar er zal druk op hem worden uitgeoefend omdat hij een geloofwaardige kandidaat is voor de liberalen."
Maar ik ga niet naar Brussel.
En ook Kroes weet niet of Rutte het uiteindelijk wil, maar ze weet wel dat hij dat hij in positie gebracht kan worden. "Dan krijgt hij te horen, dit ben je bijna verplicht. Dan moeten een aantal mensen die er toe doen in de besluitvorming zeggen: Mark, dit is interessant."
Rutte zelf heeft al eerder aangegeven dat hij het voorzitterschap van de Commissie inhoudelijk een interessante functie vindt. Tegelijk blijft hij ontkennen in de race te zijn voor een dergelijke post. "Het is in het belang van Nederland dat er in de Europese Commissie een goede Nederlander komt met een zware portefeuille. Maar ik ga niet naar Brussel."
Bij navraag onder Europese regeringsleiders blijkt hij deze woorden achter de schermen te herhalen. "Er zijn veel mogelijke kandidaten", zegt de Luxemburgse premier Bettel. "Mark Rutte zei dat hij geen ambities heeft om dit te doen dus we moeten zijn keus respecteren."
"Dat zei Herman van Rompuy ook", zegt Luuk van Middelaar. De toenmalige Belgische premier had geen trek in een Europese topbaan. "Hij wilde niet. Toen kwam de vraag uit verschillende landen: Herman, kom alsjeblieft! En toen zei hij tegen zijn vrouw en kinderen: ik moet het doen."
