Gevluchte Oeigoeren in Istanbul: 'Iedereen kent mensen die in een kamp zitten'
Hij onderging een gruwelijke serie martelingen en verkrachtingen. En vertelt hoe geprobeerd is hem te hersenspoelen, een ander mens met andere overtuigingen van hem te maken. Abduweli Ayup komt uit de Chinese provincie Xinjiang. Hij is een etnische Oeigoer en moslim, en dat wordt door de Chinese overheid behandeld als een misdaad.
Hoe mondjesmaat ook, de laatste maanden komen steeds meer verhalen naar buiten over strafkampen in Xinjiang. Volgens de Verenigde Naties zijn er in korte tijd tientallen gebouwd, waar inmiddels een miljoen islamitische Chinezen, veelal etnische Oeigoeren, vastzitten.
Ayub is niet bepaald een geharde activist. Hij is linguïst en zette een aantal scholen op in Xinjiang waar les werd gegeven in de Oeigoerse taal. In 2014 werd hij opgepakt toen hij geld aan het inzamelen was voor de scholen. Er volgden vijftien maanden hel in een kamp. Nadat hij vrij was gekomen, vluchtte hij naar Turkije, waar we met hem spraken.
Of hij blij is in Istanbul te zijn? "Ik ben hier in ieder geval veilig." En er is een sociaal vangnet: Turkije herbergt de grootste diaspora Oeigoeren. In verschillende wijken in Istanbul zijn groepen Oeigoeren te vinden, ze openden er winkeltjes en restaurants. We ontmoeten Ayup in een van die restaurantjes, de Oeigoerse pot staat op tafel. Dumplings met groentevulling, scherp gepeperde tofu, pasta in sojasaus.
Waardigheid gesloopt
"Het eerste wat ze doen als je in een kamp zit, is je waardigheid slopen", vertelt Ayup over zijn tijd in het interneringskamp. "Ik ben gemarteld en vernederd. Fysiek vernederd, verkracht." De bewakers beschuldigden hem van separatisme. Om de martelingen te stoppen, moest hij schuld bekennen. "Maar dat heb ik niet gedaan."
Daarover vertelt Ayup ook in de reportage die correspondent Lucas Waagmeester maakte:
"Je moet zelf gaan geloven dat je een crimineel bent", zegt Ayup. De volgende stap is indoctrinatie. In zijn cel hing een TV waarop propagandafilms over Mao werden getoond, en documentaires waarop te zien is hoe China de Oeigoeren vooruit heeft geholpen. "Ze willen ons assimileren, ze willen dan we zoals zij worden: Han-Chinezen."
De Chinese regering ontkent dat het gaat om interneringskampen en zegt dat er slechts op beperkte schaal trainingen worden gegeven om mensen die dat nodig hebben een kans te geven op de arbeidsmarkt.
Maar inmiddels is er overweldigend bewijs dat er meer aan de hand is: onderzoek door journalisten en mensenrechtenorganisaties, ooggetuigenverklaringen van ex-gevangenen, wetenschappelijk onderzoek, en zelfs officiële stukken en bouwtekeningen van de Chinese overheid zelf.
Ontrouw
De Chinese regering ziet de Oeigoerse taal en cultuur als bedreiging. Nadat extremistische Oeigoeren een serie aanslagen hadden gepleegd in het gebied, waarbij tientallen doden vielen, heeft China de controle op Xinjiang flink verstevigd. Ook gematigde Oeigoeren moeten het nu ontgelden. Ayup: "Leraren, intellectuelen, zakenmensen, openlijk religieuze mensen, muzikanten, sporters, de repressie komt overal."
Oeigoeren zijn etnisch verwant aan de volken in Centraal-Aziatische landen als Oezbekistan, Kazachstan en Kirgizië. Ze spreken van oorsprong een taal die meer verwant is aan het Turks dan aan het Chinees. En de meeste Oeigoeren zijn islamitisch, ook hierin voelen zij een verwantschap met volken meer naar het westen, zoals Turken.
Twee van mijn zussen en mijn broer zijn inmiddels opgepakt. Ze verdwijnen in de kampen.
In 2009 noemde - toen nog premier - Erdogan de situatie in Xinjiang "gelijk aan een genocide". De Turkse regering bood Oeigoeren meerdere keren onderdak aan. China reageerde furieus en zei dat dit "de Turks-Chinese relatie zal vergiftigen". De Turkse kritiek is de afgelopen jaren dan ook langzaam verstomd. Zeker nu Turkije het economisch moeilijk heeft en Chinese investeringen van levensbelang zijn.
Dat ging zo ver dat de Turkse staatstelevisie TRT een interview met Ayup censureerde. "Ze hebben me een hele dag gevolgd, maar er was kennelijk een reden het gesprek uiteindelijk niet uit te zenden op de Turkse televisie."
Praten voor de camera
Nu hij in Turkije zit, heeft Ayup zo min mogelijk contact met vrienden en familie in Xinjiang. "Ik zeg steeds: bel me niet, dan komen jullie in de problemen. Twee van mijn zussen en mijn broer zijn inmiddels opgepakt. Ze verdwijnen in de kampen. Iedereen kent mensen die in een kamp zitten."
Ayups openheid naar de media over de situatie van de Oeigoeren maakt het er niet beter op. "Ik denk dat dit tot problemen leidt voor mijn familie en vrienden." Dat is een enorm dilemma, erkent hij. Het is het enige moment in het gesprek waarop de emoties van de stugge Oeigoer even wankelen.
"Het probleem is; als iedereen zijn mond houdt, wie vertelt dan hun verhaal? Een miljoen Oeigoerse broeders en zusters zitten in de kampen, het is een grote tragedie. Als ik daar niet over praat, wie is dan hun stem, wie gaat zich om hen bekommeren, wie gaat ze redden? Dan zullen deze mensen verdwijnen."
