'Koningin Wilhelmina wist dat Duitse keizer naar Nederland zou komen'

Koningin Wilhelmina was er aan het einde van de Eerste Wereldoorlog waarschijnlijk wel degelijk van op de hoogte dat keizer Wilhelm II naar Nederland zou komen. Dat concludeert historicus Beatrice de Graaf uit brieven en telegrammen die ze vond in archieven in Duitsland.

Wilhelmina heeft altijd beweerd dat ze verrast was door de komst van de Duitse keizer. Dat was ook in het Nederlandse belang. De geallieerden namen het Nederland namelijk kwalijk dat het Wilhelm gastvrijheid verleende en hem zo beschermde tegen vervolging.

Historicus Cees Fasseur bevestigde in zijn biografie van Wilhelmina in 1998 dat zij inderdaad niet op de hoogte was van zijn komst. Hij had voor zijn biografie als enige de koninklijke archieven mogen doorzoeken.

Uit het onderzoek van De Graaf in Duitse archieven blijkt dat het waarschijnlijk toch anders ligt. De koningin had de laatste weken van de oorlog intensief contact met Duitse diplomaten. Ze wilde vredesbesprekingen op gang brengen en moet hebben geweten dat Wilhelm asiel zou aanvragen in Nederland als dat niet van de grond zou komen, stelt De Graaf in een artikel in het Tijdschrift voor Geschiedenis en het tv-programma Andere Tijden.

Onaangekondigd, of toch niet?

Wilhelm II meldde zich op 10 november 1918 - een dag voordat het staakt-het-vuren van kracht werd - aan de grens bij het Limburgse Eijsden. Hij beweerde dat hij welkom was en werd binnengelaten. Hij woonde vervolgens eerst twee jaar in Amerongen en daarna tot zijn dood in 1941 in Huis Doorn.

De Graaf had altijd al het gevoel dat er iets ontbrak in de geschiedschrijving. Ze begon haar zoektocht - "een persoonlijke hobby" - met het doorpluizen van de gastenlijsten van Kasteel Amerongen, waar keizer Wilhelm II van 1918 tot 1920 logeerde.

Zo vond ze namen van twee Duitse diplomaten die daar kort voor het einde van de oorlog verbleven. Vervolgens trok ze naar Duitsland om daar de persoonlijke nalatenschappen van de diplomaten te doorzoeken. Ook doorzocht ze in Berlijn de archieven van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Contact

Ze ontdekte dat de diplomaten veelvuldig contact hadden met Nederlandse hooggeplaatsten rond de koningin tegen het einde van de oorlog, in de zomer van 1918. Het doel was om vredesonderhandelingen op gang te brengen, die zouden moeten plaatsvinden in het Vredespaleis. Dat vredesoverleg kwam er niet; in plaats daarvan vluchtte de Duitse keizer naar Nederland.

Volgens De Graaf heeft Wilhelmina alle archiefstukken in Nederland daarover laten vernietigen. Maar in Duitsland zijn dus wel relevante documenten bewaard gebleven.

Voor haar onderzoek bekeek ze 3000 microfiches. "Ik was volgens mij de eerste Nederlandse historicus die ze bekeek. We kijken soms iets te veel met een Nederlandse bril naar onze geschiedenis."

Onkel Willy

Uit De Graafs onderzoek blijkt volgens haar dat Wilhelmina "pro-Duitser en meer op de hand van Wilhelm" was dan ze wilde doen voorkomen na de oorlog.

"Er was een diepe verbondenheid tussen die twee", zegt De Graaf. Wilhelmina bezocht de keizer voor het eerst in Berlijn toen ze 10 jaar oud was en noemde hem steevast 'Onkel Willy'.

Dat de keizer na de oorlog naar Nederland zou komen was mogelijk niet plan A van de twee vorsten. "Meer misschien plan C", stelt De Graaf. "Wilhelm schrijft ook in een brief aan zijn vrouw kort na een ontmoeting met Wilhelmina's adjudant-generaal Van Heutsz dat hij in Nederland terechtkon als alles zou mislukken."