Dit is er mis met het Indonesische waarschuwingssysteem voor tsunami's

Ondanks een waarschuwingssysteem voor aardbevingen en tsunami's zijn vrijdag op het Indonesische eiland Sulawesi minimaal 832 doden gevallen. Het systeem dat na de megatsunami in Atjeh in 2004 is opgezet, rammelt aan meerdere kanten.

Het bestaat uit een paar delen: ruim twintig boeien met apparatuur die de snelheid en de hoogte van het water meet, sirenes aan de kust en berichten via sociale media. De boeien werden in de jaren na de megatsunami op verschillende plekken rondom de eilanden van Indonesië in zee geplaatst. Ze kostten miljoenen euro's, maar er is nauwelijks nog iets van over.

Het duurde niet lang voordat de eerste boei verdween. Van andere is de apparatuur afgehaald. "Het systeem is letterlijk in het water gevallen", zegt correspondent Michel Maas. "Dat had voorkomen kunnen worden als de centrale de boeien in de gaten had gehouden en ze had gerepareerd of bewaakt. Indonesië staat bekend om het slechte onderhoud van dat soort fanatieke projecten."

Vandaag is nieuw beeld opgedoken van het moment waarop de tsunami aan land komt. Te zien is hoe een man terwijl hij filmt wanhopig probeert om mensen te waarschuwen voor het naderende geweld: "Ga naar boven".

Langs stukken kust staan sirenes die af moeten gaan als mensen moeten vluchten. Maar het eerste dat uitvalt bij een aardbeving, is de stroom. Daardoor werken de sirenes niet, zegt Michel Maas. "Daar hadden ze nog niet zo bij stilgestaan."

Het enige dat werkt, is een alarm verspreiden via sms en sociale media. De meteorologische dienst BMKG zet dan een waarschuwing op Facebook en Twitter. "Dat bereikt heel veel mensen heel snel."

Het is de vraag hoe het kan dat zo veel mensen vrijdag niet op tijd weg waren. Er was wel een alarm uitgegeven, maar dat was weer ingetrokken, volgens persbureau Reuters na iets meer dan een half uur.

Sensor op 200 kilometer

De aardbeving werd als een 'zijschuiving' geregistreerd. Daarbij schuiven twee aardplaten horizontaal tegen elkaar. Normaal gesproken wordt een tsunami veroorzaakt als platen juist verticaal tegen elkaar schuiven. Geofysicus Rob Govers van de Universiteit Utrecht denkt dat het alarm werd ingetrokken vanwege de zijschuiving. Hij zegt dat er daarna waarschijnlijk een landverschuiving onder water heeft plaatsgevonden, die de tsunami heeft veroorzaakt.

De dichtstbijzijnde sensor is op 200 kilometer van Palu, zei BMKG. Voor zover nu bekend vielen in die kuststad de meeste slachtoffers. Onduidelijk is of de waarschuwing al voor de tsunami werd ingetrokken of vlak erna. Op sociale media wordt geschreven dat het ervoor gebeurde. Volgens BMKG was het erna. Maas: "Dan hoeven ze zichzelf natuurlijk niks te verwijten."

Maas denkt niet dat het veel had uitgemaakt. Hij zag nog geen kwartier nadat de waarschuwing was ingetrokken, de eerste video van de tsunami online staan. "Er heeft dus misschien 5 of 10 minuten tussen gezeten. En misschien was de tsunami net iets eerder. Ik neem aan dat het niks had uitgemaakt. Mensen vluchten snel weg, terugkeren gaat een stuk langzamer omdat ze eerst even afwachten."

De dienst had de hoogte behoorlijk verkeerd ingeschat. BMKG waarschuwde voor een tsunami van anderhalve tot drie meter. Achteraf bleek dat golven tot maar liefst zes meter kwamen.

Er ging meer mis: even later verwachtte de dienst dat er een "niet-significante" golf van maar zes centimeter aan zat te komen. Daarop werd het alarm ingetrokken. "Dit is iets dat we voor de toekomst moeten evalueren", zei het hoofd van het aardbevingen- en tsunamicentrum bij BMKG tegen persbureau Reuters.

Het water kwam niet alleen het strand op, maar ging een stuk de stad in. Daar had het water nog altijd heel veel kracht. "Dat heeft waarschijnlijk heel veel mensen verrast die dachten 'hier komt de tsunami niet'. Het is in ieder geval duidelijk dat iedereen zich een beetje heeft verkeken."

Maas denkt niet dat mensen het alarm gemist kunnen hebben. "Of ze krijgen het zelf, of ze horen het van bijvoorbeeld buren. En ze weten dat je snel weg moet als er een grote aardbeving is en je bij de kust bent. Dat hebben ze wel geleerd sinds 2004."