Europese leiders proberen vandaag in Salzburg opnieuw het migratiebeleid te hervormen. In zijn boek De vorm van vrijheid, dat deze week verschijnt, analyseert hoogleraar Europese Studies Paul Scheffer hoe we in de Europese Unie met onze grenzen omgaan. Volgens hem maken we steeds dezelfde fout.
"Als je naar het verleden kijkt dan zie je dat we de dynamiek van migratie altijd enorm hebben onderschat. Kijk alleen al naar de gevolgen van klimaatverandering, de enorme welvaartskloof tussen Noord en Zuid, en de politieke instabiliteit in veel landen. Ik voorspel dat we de komende twintig tot dertig jaar met een enorme migratiedruk te maken zullen blijven hebben."
De hoogleraar noemt de omgang met grenzen "misschien wel het grootste vraagstuk van deze tijd. De bevolking van Afrika zal de komende dertig jaar verdubbelen. Er zijn meer jongeren in Afrika dan ooit, het is een heel jong continent, mensen zijn beter opgeleid en hebben minder toekomstkansen. Dus de aandrang van die jongeren om hun leven te verbeteren, zal blijven."
Met een bootje over de grens
Overal in Tanger hangen jonge Marokkanen rond. Ze hebben diploma's, maar geen werk. Hun droom: met een bootje de grens over naar Europa. Die vertrekken elke dag. "Alle Marokkanen willen weg om in Europa te gaan werken", zegt een van hen. "Voor drieduizend euro stap je in een klein bootje met 27 mensen naar Spanje. Je bent er al in een uur."
Veel mensen willen naar Europa, maar dat vraagt iets van de Europese samenleving. Scheffer denkt dat we vooral vooruit moeten kijken. "We hebben de geschiedenis van de gastarbeiders gezien, onder andere uit een land als Marokko. Het gaat het erom dat mensen tien jaar lang veel aan de Nederlandse, Franse en Duitse economie hebben bijgedragen, maar daarna niet meer nodig waren op de arbeidsmarkt. Ze zijn gebleven en vervolgens enorm afhankelijk geworden van sociale zekerheid. De netto bijdrage van die migratie is heel laag geweest."
Dat is geen verwijt aan de migranten, benadrukt Scheffer. "En ook geen verwijt aan de ontvangende samenleving. Maar er is gewoon niet goed nagedacht wat de langetermijngevolgen waren van deze migratie. En we maken nu telkens dezelfde fout."
Ze willen geen zwarten meer in Tanger. We lopen niet meer op straat.
Hierover discussiëren lijkt moeilijk, omdat verwijten van racisme en discriminatie altijd op de loer liggen. "Het polariseert. Sommige mensen vinden het onze morele plicht om de grenzen zo open mogelijk te houden, anderen willen juist dat de grenzen sluiten. Iedereen voelt wel dat beide opvattingen nergens toe leiden op lange termijn."
Hij legt uit: "Wat is het morele midden van de samenleving? Daar gaat het om. Hoe houden we een verplichting vol van het opvangen van mensen die op de vlucht zijn? Niet voor een jaar, maar op de langere termijn. Hebben we een helder idee over de arbeidsmigratie die we de komende jaren nodig hebben?"
De EU heeft Marokko miljoenen gegeven in ruil voor strengere grensbewaking. Veiligheidsdiensten treden sinds een maand nog harder op tegen iedereen met een donkere huidskleur. De enige plek waar mensen zich nog veilig voelen, is in de kerk Notre Dame in Tanger.
"Ze zeggen dat ze geen zwarten meer willen in Tanger", zegt een van hen. "We lopen niet meer op straat, we moeten ons de hele dag verbergen. Ze jagen je op en slaan je." Een ander laat een foto zien van een jonge Afrikaan met zijn hele hoofd in het verband. "Dit doen de veiligheidsdiensten met zwarten in Marokko."
Daardoor zijn er niet minder mensen die naar Europa willen. "Als het je doel is om naar Europa te gaan, dan ga je naar Europa. Nog elke dag komen er veel broeders aan uit Kameroen, Ivoorkust, Senegal en Mali."
De andere kant op kijken
"We kijken de andere kant op", zegt Scheffer. "Als het gaat om hoe het EU-grensbeleid hier in Tanger en verder naar het zuiden wordt uitgevoerd. Maar ook bij het lot van veel illegale migranten in onze eigen landen: ze worden vaak uitgebuit en mishandeld."
Volgens Scheffer zijn er meerdere belangrijke aandachtspunten voor het Europese migratiebeleid. Een daarvan is dat we burgers betere bescherming moeten bieden. Dat Europa meer vrijheid creëert voor burgers door de binnengrenzen te openen, vindt Scheffer "een geweldige stap, maar de EU moet ook nadenken over de gemeenschappelijke buitengrens".
Migranten zullen naar Europa blijven komen. Migratie en grenzen zullen de komende Europese verkiezingen een belangrijke rol spelen. "Er staat in ieder geval ongelooflijk veel op het spel. De centrale leus die je voor de brexit hoorde was: 'Take back control'. Iets wat ook speelde bij de verkiezingen in Oostenrijk, Italië en Zweden, je ziet het overal."
Het is aan Europa om hier een antwoord op te geven, in de vorm van goed beleid dat gericht is op de lange termijn. "Op het moment dat de EU daar niet toe in staat is, zullen de liberale antwoorden, de autoritaire antwoorden, gaan winnen. Dan zullen mensen op een andere, minder democratische manier, de controle herstellen."
