Racistische memes: zelfs Vlaamse minister krijgt ze op zijn telefoon

• Thomas Spekschoor

  correspondent Europa

Ook op de telefoon van Brusselaar Sven Gatz komen ze binnen, ook al is hij minister. Racistische memes, plaatjes die mensen veel delen op internet. De Vlaamse minister van Cultuur ergert zich er regelmatig aan. "Zwarte mensen of moslims hebben het vaak te verduren, met flauwe woordspelingen. Er zijn er een aantal die zo vergaand zijn, dat je eigenlijk moet zeggen: dit is strafbaar."

Gatz is zeker niet de enige die de memes krijgt. Wie in Vlaanderen even rond vraagt, merkt al snel dat veel mensen de racistische memes doorsturen. Anderen erop aanspreken is moeilijk. Gatz: "Als het echt te gortig is, dan laat ik dat wel weten. Maar sociale correcties zijn vaak moeilijk. Dat is zo in een café als iemand een bepaalde grens overgaat, maar ook als iemand jou een meme toestuurt."

Vorige week kwam de rechtse politieke studentengroep Schild & Vrienden in Vlaanderen in opspraak toen in een VRT-reportage te zien was dat zij in gesloten app-groepen racistische en vrouwonvriendelijke memes delen.

Racistisch

Plaatjes waarin de Holocaust wordt gebagatelliseerd, waarin zwarte bootvluchtelingen belachelijk worden gemaakt en waarin vrouwen wordt gezegd dat ze hun plek moeten kennen, kwamen in de reportage voorbij. Naar aanleiding van de uitzending startte de Gentse universiteit een procedure om voorman Dries van Langenhove van de universiteit te sturen.

Maar racistische memes blijven niet binnen de besloten groepen van een uiterst rechtse studentengroep. In Facebook- en Whatsappgroepen van vrienden, collega's en sportclubs worden ze ook gedeeld. Niet altijd de extreemste varianten die in de reportage over Schild & Vrienden te zien waren, maar racistisch en vrouwonvriendelijk zijn de memes zeker, zoals je in de serie hieronder kan zien.

Het is moeilijk te zeggen hoeveel mensen dat soort memes ontvangen, want de appgroepen waarin ze worden gedeeld zijn besloten. De NOS weet van tientallen Vlamingen dat ze de memes gewild of ongewild op hun telefoon zien. Ze stuurden de bovenstaande verzameling. Geen van hen wil met naam in de media.

Ook een uur rondvragen onder studenten op de Universiteit van Antwerpen leidt tot veel herkenning. Vooral jongens lijken ze door te sturen, meer dan meisjes. "Marokkaanse memes zie ik minder, maar de Joodse of nazistische mopjes zie ik veel langskomen," zegt een student op de binnenplaats van één van de universiteitsgebouwen. "Mijn vrienden sturen dat ook af en toe door en ik kan daar wel om lachen," zegt een ander. Een eerstejaarsstudent: "Ik zie er echt genoeg. Racistische ook zeker."

Het is geen toeval dat de racistische memes zich verspreiden onder grote groepen, zegt Frederik Dhaenens van de Universiteit van Gent. "Hier wordt bewust een politieke boodschap verkocht." Uiterst rechtse groepen als Schild & Vrienden zetten de memes volgens Dhaenens in om mensen aan zich te binden.

'Om te lachen'

Dhaenens: "Expliciete vormen van racisme worden door de maatschappij niet geaccepteerd. Maar humor is minder problematisch. Op Facebook en op digitale platforms worden ze veel makkelijker gedeeld, vaak onder het mom van: het is maar om te lachen."

Het is een analyse die de liberale minister Gatz deelt. "Niets dat op het internet circuleert is zomaar onschuldig. Er zijn duidelijk groepen die de liberale samenleving willen destabiliseren. Of dat nou IS is, extreem-linkse mensen, of extreem-rechts dat duidelijk terug van weggeweest is. Ja, zij hebben duidelijk een agenda."

Rond de Antwerpse Universiteit zien de meeste jongens die we spreken de memes als een veel onschuldiger fenomeen. "Het is niet dat ik racist ben, maar zolang het als mop bedoeld is, kan ik de humor er wel van inzien," zegt één van hen. Een ander: "Het zal andersom ook wel gebeuren. Zwarte mensen zullen ook wel grappen maken over witte mensen."

Dat Schild & Vrienden-leider Van Langenhove van de Gentse Universiteit dreigt te worden verwijderd, vinden deze studenten "erg overdreven" en ook "hypocriet", omdat hij wordt gepakt voor memes die op honderden plekken te vinden zijn en niet alleen onder studenten circuleren.

Minister Gatz staat wel achter die aanpak. Als minister zegt hij weinig wettelijke instrumenten te hebben om de racistische memes aan te pakken. Dat is aan de rechter. Maar hij hoopt dat het de discussie van nu het begin is van een mentaliteitsverandering. "Ik denk wel dat we af en toe aan elkaar moeten laten weten: 'dit is niet grappig meer. Dit is een grap die misschien twintig jaar geleden nog aanvaardbaar was, maar de wereld is vandaag veranderd.'"

De NOS heeft ook Dries van Langhove zelf gevraagd om een reactie. Hij herkent dat racistische memes breed worden gedeeld, maar zegt dat hij verder niet kan reageren vanwege juridische procedures die lopen.