'Laatste woord staatssecretaris bij asielaanvraag is willekeurig'

• Joris Zwetsloot

  redacteur Online

Tegen alle verwachtingen in kregen de Armeense tieners Howick en Lili afgelopen weekend toch een verblijfsvergunning. Staatssecretaris Mark Harbers (Justitie en Veiligheid) maakte op het laatste moment gebruik van zijn recht persoonlijk over hun lot te beslissen. Hoe werkt die discretionaire bevoegdheid, en waarom wordt voor de een wel een uitzondering gemaakt en voor de ander niet?

Er zijn geen vaste regels voor het toepassen van de discretionaire bevoegdheid. De mogelijkheid is juist in de wet gezet als laatste redmiddel, voor als een asielaanvraag is afgekeurd en alle juridische procedures doodlopen, maar de verantwoordelijk staatssecretaris of minister toch een uitzondering wil maken.

Lilli en Howick waren niet de eersten voor wie Harbers een uitzondering maakte. Sinds zijn aantreden in oktober vorig jaar hebben 59 mensen (kinderen én volwassenen) via een persoonlijke uitzondering een verblijfsvergunning gekregen. Ook zijn voorgangers Klaas Dijkhoff (VVD, 240 keer), Fred Teeven (VVD, 300 keer), Gerd Leers (CDA, 80 keer) en Rita Verdonk (VVD, 1100 keer) gebruikten hun discretionaire bevoegdheid'. Tegenover de ingewilligde uitzonderingen staat een veelvoud aan afgewezen verzoeken.

Leers: draagvlak kan wegspoelen

De vraag is dan: wanneer is een situatie zo schrijnend dat de bewindspersoon een uitzondering maakt? Leers, van 2010 tot 2012 minister van immigratie en asiel, weet nog hoe lastig het is om die beslissing te nemen. Hij paste zijn discretionaire bevoegdheid alleen toe bij een "opeenstapeling van schrijnende omstandigheden".

Wanneer een situatie schrijnend genoeg is, verschilt volgens de oud-minister per situatie, maar persoonlijke omstandigheden moeten "dusdanig verzwarend en uniek zijn", dat er echt geen andere optie is dan blijven. "Bij iedere aanvraag begrijp ik dat een verblijf in Nederland een aantrekkelijker optie is dan te moeten terugkeren naar het land van herkomst. Maar asielrecht moet bedoeld zijn voor mensen die echt gevaar lopen, anders loop je het risico dat het draagvlak ervoor wegspoelt."

Belangenorganisaties vinden het niet te verkroppen dat er geen vaste regels zijn voor het toepassen van de discretionaire bevoegdheid. Kinderrechtenorganisatie Defence for Children noemt het systeem "willekeurig". In het geval van Lili en Howick kende Harbers de asielaanvraag toch toe. Bij een uitzetting zou hun "welzijn en veiligheid niet meer voldoende gewaarborgd zijn", schreef hij in een brief aan de Kamer.

Er was bovendien grote maatschappelijke en politieke druk. Maar wat zijn precieze overwegingen zijn geweest en waarom deze zaak schrijnender is dan andere, hoeft de minister niet te verantwoorden. Martine Goeman, jurist bij Defence for Children, is het daar niet mee eens. "Waarom het ene kind wel mag blijven en het andere niet, is niet uit te leggen, omdat je het niet weet."

Afhankelijk van gunsten

Volgens Goeman zijn er nog zo'n 400 kinderen zoals Howick en Lili, die zonder verblijfsvergunning al lange tijd in Nederland wonen. In theorie kunnen deze kinderen wel aanspraak maken op een kinderpardon, maar die regeling is volgens de organisatie zo streng dat vrijwel niemand via die route een verblijfsvergunning krijgt. "Al deze kinderen zijn aangewezen op de discretionaire bevoegdheid van de staatssecretaris, maar daar is het systeem niet voor bedoeld. Discretionaire bevoegdheid is afhankelijk van gunsten, maar omdat je nooit weet waarom een vergunning is toegekend, kun je er ook geen rechten aan ontlenen."