Nog veel te winnen op milieugebied, vooral bij landbouw en klimaat

Er moet zoveel gebeuren om de klimaatdoelen te halen en de landbouw te hervormen dat er volgens het Planbureau voor de Leefomgeving maar één conclusie mogelijk is: Nederland moet op de schop.

In de tweejaarlijkse Balans voor de Leefomgeving constateert het Planbureau dat op veel gebieden de leefomgeving is verbeterd. Zo zijn de lucht en het water in Nederland steeds schoner geworden en zijn woningen energiezuiniger geworden.

Aardgas

Maar met name wat betreft landbouw en klimaat valt nog veel te winnen. Om de doelen uit het Parijse klimaatakkoord te kunnen halen, zal Nederland afscheid moeten nemen van aardgas, vindt de politiek.

En als huizen in 2050 geen aardgas meer kunnen gebruiken voor verwarming, zullen er ongeveer 300.000 woningen per jaar van het gas afgehaald moeten worden, zegt het Planbureau.

Meer precies zal het bijvoorbeeld gaan om een aantal tussen 270.000 en 360.000 woningen, die tussen 2030 en 2040 jaarlijks van het gas afgehaald moeten worden. Het verschil in deze aantallen zit hem vooral in hoe snel de operatie in de komende jaren op gang komt.

Zowel op het gebied van de overgang naar hernieuwbare energie als in het terugdringen van de CO2-uitstoot loopt Nederland achter in Europa, beklemtoont PBL-directeur Mommaas. Het belang is dus evident. Maar belangrijk is vooral dat bij deze overgang goed wordt gekeken naar de verdeling van de lusten en de lasten.

Op dit moment is er een nationaal Klimaatakkoord in de maak. Het Planbureau is bezig met een doorrekening van het Voorstel voor hoofdlijnen van dit akkoord. Deze analyse wordt deze maand verwacht. Over het definitieve klimaatakkoord zal nog maanden worden onderhandeld, zo is de verwachting.

'Barendrecht' voorkomen

"We staan voor een enorme opgave. Maar laten we het op een zodanige manier doen, dat de hele samenleving ook enthousiast mee kan gaan doen", zegt Mommaas. "Zodat we niet weer een soort 'Barendrecht' gaan krijgen."

In die gemeente speelde tien jaar geleden het idee om CO2 onder de grond op te slaan. Maar onder druk van protesten onder de bevolking werden de plannen afgeblazen.

In de Balans gaat het daarom ook over het draagvlak en de verdeling van de kosten. "Het gaat over de positie van burgers. Oftewel: hoe kun je burgers het vertrouwen en de zekerheid geven dat het op een goede manier gebeurt?"

"Maatregelen als het beprijzen van energiegebruik en de strengere normen voor de energieprestaties van huizen [zullen] niet moeten leiden tot te sterk toenemende lastenverschillen tussen huishoudens", stelt het PBL. "Bijvoorbeeld omdat mensen toevallig in een oud huis wonen of in een wijk waar het gas eerder wordt afgesloten dan in andere wijken."

Oud landbouwsysteem

Ook in de landbouw moet nog een hoop gebeuren. De uitstoot van broeikasgassen neemt niet snel genoeg af, vooral in de veeteelt en de glastuinbouw. En er wordt nog te veel stikstof, fosfaat en fijnstof uitgestoten. Daarom moet er volgens het Planbureau een 'systeemverandering' plaatsvinden in de landbouwsector.

"Hoe komt het dat we ondanks dertig jaar innovatiebeleid in de landbouw toch nog steeds blijven hangen in een oud landbouwsysteem?", vraagt de directeur zich af. "En dat alternatieve landbouwmethoden nog maar een fractie vormen van het geheel? Dat komt door de positie van boeren", zegt Mommaas.

"Voor veel boeren is het moeilijk om de koers van hun bedrijfsvoering te veranderen door hun beperkte macht in de productieketen, door eerder gemaakte bedrijfskeuzes en door de financiële lasten van leningen."

Veel te veel grondstoffen

Nederland doet het wel al vrij goed als het gaat om het verminderen van de hoeveelheid afval. Ruim tachtig procent van al het afval wordt gerecycled. Maar bij het gebruik van grondstoffen valt er nog veel te verbeteren.

Nog maar acht procent van de totale hoeveelheid grondstoffen bestaat uit gerecyclede elementen. Met andere woorden: 92 procent bestaat uit nieuwe primaire grondstoffen.

Dat is te veel, gezien de ambities die er bestaan op het gebied van de 'circulaire economie'. Er zullen volgens het Planbureau dus veel meer producten gemaakt moeten worden die gerecycled kunnen worden. "Een slimmer ontwerp van de producten is hierbij cruciaal."