Wat gebeurt er in de 'opleidingskampen' voor Oeigoeren in China?
Klinkklare onzin. Zo noemt China de beschuldigingen van de VN dat er ruim een miljoen Oeigoeren zouden vastzitten in heropvoedingskampen. Extremisten en criminelen van deze moslimminderheid zouden er juist een "werkopleiding" krijgen.
Ooggetuigenverslagen en onderzoekers schetsen een ander beeld. "Elke avond hoorde ik mensen huilen", zei een voormalig Oeigoerse journalist die bekendstaat onder de naam 'Eldost' enkele maanden geleden tegen persbureau AP. Hij zat naar eigen zeggen in 2017 in een van de vermoedelijk tientallen kampen in de autonome provincie Xinjiang.
Hij zou zijn gedwongen om Chinese geschiedenis en cultuur te onderwijzen aan mede-Oeigoeren. Hij sliep er 's nachts met 80 mensen in een ruimte. "Het was de treurigste ervaring van mijn leven."
Er zijn satellietbeelden van tientallen van dit soort complexen in Xinjiang. Hard bewijs van wat er nou precies gebeurt, is er niet. "We weten er heel weinig van", zegt correspondent Marieke de Vries. "Behalve dat geen journalist zo'n 'educatiecentrum' binnenkomt."
Een mensenrechtencomité van de VN zei vrijdag dat er "talloze geloofwaardige rapporten zijn" dat naar schatting een miljoen mensen van de etnische minderheid in kampen verblijven.
De organisatie Chinese Human Rights Defenders baseert de statistieken op interviews met Oeigoeren. Inwoners van acht dorpen werd gevraagd hoeveel familieleden en andere dorpelingen er zijn opgepakt en naar heropvoedingskampen zijn gestuurd. Ruwweg zou het gaan om 10 procent van de inwoners.
Ook Oeigoeren in het buitenland zeggen dat talloze familieleden in China zijn verdwenen. Sommigen al jaren, anderen voor een periode van bijvoorbeeld 15 dagen. Volgens familie werden ze in gevangenschap geïndoctrineerd met propaganda van de Communistische Partij.
Er leven naar schatting zo'n 10 miljoen Oeigoeren in China. Het overwegend islamitische volk is verwant aan de Turken.
Peking zegt zelden iets over de kampen in Xinjiang, maar reageerde gisteren wel op de beschuldigingen. Een hoge partijfunctionaris wuifde alle kritiek weg. Wel zei hij dat personen "die misleid zijn door religieus extremisme (...) zullen worden geholpen met hervestiging en educatie".
Ook het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zei dat er helemaal geen heropvoedingscentra zijn. Het zou een lastercampagne zijn tegen de anti-terrorismemaatregelen in Xinjiang.
Syriëgangers
"China heeft ook wel wat te vrezen gehad", zegt De Vries. Een Oeigoerse onafhankelijkheidsbeweging heeft de afgelopen jaren talloze, bloedige aanslagen gepleegd. "Zoals een grote aanslag met machetes in de stad Kunming." Ook zijn duizenden Oeigoeren naar Syrië en Irak afgereisd om zich aan te sluiten bij jihadistische groeperingen.
De reactie van de Chinese overheid was een omvangrijke anti-extremismecampagne. Het afgelopen decennium zijn de uitgaven aan openbare veiligheid vertienvoudigd, schreef de Financial Times, tot 9 miljard dollar in 2017.
Gezichtsherkenning en dna
"Overal hangen beveiligingscamera's", zegt Ildiko Beller-Hann, onderzoeker aan de Universiteit van Kopenhagen. Ze volgt de situatie in Xinjiang al twintig jaar en was voor het laatst in 2013 in het gebied. "Zelfs toen werd je al de hele tijd in de gaten gehouden."
Inwoners krijgen te maken met: checkpoints, militairen op straat, camera's met gezichtsherkenning en afname van dna-materiaal. De meest hightech beveiligingstechnieken zijn in Xinjiang op grote schaal ingezet.
Beller-Han heeft de Oeigoeren niet gevraagd wat ze hier van vinden. "Je ontwikkelt er de gewoonte om geen politieke vragen te stellen, om jezelf en de mensen die je spreekt te beschermen."
Opvallend genoeg was de Chinese overheid in het verleden een stuk toleranter tegenover minderheden. In de jaren 80 genoten bevolkingsgroepen zoals de Oeigoeren juist privileges volgens Beller-Hann. "Dat is geleidelijk aan veranderd, en de laatste jaren heel snel."
Het ontbreekt steeds aan enige vorm van proces
Eldost, de Oeigoer die vorig maand vertelde over zijn tijd in een van de kampen, wist uiteindelijk te ontsnappen door een bewaker om te kopen. Hij schetste het beeld dat de Oeigoeren in drie groepen werden opgedeeld, met een oplopend niveau van bewaking.
De eerste groep bestond uit mensen die geen Mandarijn (Chinees) spraken. De tweede uit mensen die betrapt waren met religieuze of seperatistsiche content op hun telefoon. En de derde categorie betrof Oeigoeren die verdacht werden van banden met het buitenland. Bijvoorbeeld mensen die in het buitenland een religieuze studie hadden gevolgd.
"Het ontbreekt steeds aan enige vorm van proces", zegt correspondent De Vries. Haar contact bij het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zei dat het niets te maken heeft met strafrecht. "De mensen hebben nog niets fout gedaan, we willen ze preventief een opleiding bieden", kreeg De Vries te horen.
