Digitalisering rechtspraak uitgelopen op drama: 'Minister moet ingrijpen'

• Ger van Westing

De Orde van Advocaten eist snel ingrijpen van de Raad voor de Rechtspraak en minister Sander Dekker na een ICT-drama bij de rechterlijke macht. Op dit moment functioneren er twee rechtssystemen naast elkaar in Nederland en zit de advocatuur met een miljoenenstrop.

"Grote advocatenkantoren hebben veel kosten gemaakt voor het ontwikkelen van systemen om direct digitaal te kunnen procederen. Het probleem is dat die systemen nog steeds niet naar behoren werken. Ik vind dat meer dan teleurstellend", zegt Bart van Tongeren, algemeen deken van de Orde van Advocaten.

In twee arrondissementen kan digitaal worden geprocedeerd, in de rest moet het nog gewoon via de post. Van Tongeren roept de Raad voor de Rechtspraak op om snel met een oplossing te komen. "De rechtzoekenden zijn de dupe. Die hebben nu niet toegang tot hetzelfde rechtssysteem."

Meer dan 200 miljoen euro

De grote digitaliseringsoperatie van de Raad voor de Rechtspraak, het bestuursorgaan van de rechtelijke macht, begon zes jaar geleden. Het project Kwaliteit En Innovatie rechterlijke macht (KEI) zou in 2018 digitaal procederen mogelijk moeten maken. De kosten liepen de afgelopen jaren op tot over de 200 miljoen euro.

Onder de naam KEI werd een ICT-systeem gebouwd waardoor verschillende partijen digitaal toegang zouden hebben tot de rechtspraak. Het gaat om rechters, advocaten, burgers en gerechtsdeurwaarders, maar ook overheidsdiensten zoals het UWV en de IND. Het doel was om de rechtzoekende dichter bij de rechtspraak te brengen.

Ook was het de bedoeling om de werkprocessen van de rechterlijke macht te automatiseren en te bezuinigingen op administratief personeel, zoals griffiers. KEI bestaat uit verschillende onderdelen: straf, faillissement, administratief, vreemdelingen en civiel recht. Met name bij bij civiel recht is het het afgelopen jaar grondig misgegaan.

'Niet toekomstbestendig'

Eind 2017 begonnen de problemen met Oracle, de ICT-leverancier. Die zal de ICT-techniek die wordt gebruikt nog maar een korte tijd, waarschijnlijk een paar jaar, ondersteunen. Het bedrijf is van strategie veranderd en wil overstappen op een techniek die werkt met een digitale bewaarplek: een cloud.

Volgens vice-voorzitter Kees Sterk is de Raad voor de Rechtspraak verrast door de opstelling van Oracle. "Willen we de ICT goed werkbaar maken dan moeten we verder investeren, maar nu is die investering niet toekomstbestendig. Daarom hebben besloten er niet mee verder te gaan."

De mededeling van Oracle was des te pijnlijker omdat ondertussen de wet is gewijzigd: binnenkort mag er alleen nog digitaal geprocedeerd worden. In Midden-Nederland en Gelderland gebeurt dit al: sinds 2017 zijn in die arrondissementen verplichte pilots bezig waar digitaal geprocedeerd wordt. Maar daarbuiten gaat alles nog op papier met de postbode.

Minister Dekker van Justitie en Veiligheid kreeg april dit jaar te horen wat er tot nu toe allemaal mis is gegaan met KEI. Onder het kopje 'reset digitalisering van de rechtspraak' stuurt voorzitter Frits Bakker de minister een dikke brief.

"Geachte heer Dekker, KEI wordt gereset", staat in de brief. "De digitalisering van de rechtspraak wordt kleiner, eenvoudiger en beheersbaarder en krijgt een hoofddoel: de digitale toegankelijkheid voor rechtzoekenden en professionals. Dat is samengevat hoe de Raad voor de Rechtspraak zorgt dat het de controle terugkrijgt over de digitalisering van de rechtsspraak en vervolgens ook behoudt."

Minister Dekker stuurt drie dagen later een brief naar de Tweede Kamer. Hij eist uitleg van de Raad voor de Rechtspraak: hij wil weten hoe het zover heeft kunnen komen en hoe ze meer grip op de situatie kunnen krijgen.

Niet klaar voor het einde van het jaar

Dan neemt de Raad in juni nog een belangrijke beslissing: het digitaal kunnen procederen in KEI Civiel wordt niet landelijk ingevoerd door ICT-problemen en tekorten op de budgetten. Onacceptabel, vindt Van Tongeren. "Omdat zo veel kantoren investeringen hebben gedaan op basis van juist die toezegging."

Hij weet niet of er een plan B is. "Nu de stekker eruit is getrokken zou je verwachten dat er direct een alternatief is. Maar wat wij horen is dat er een vereenvoudigde digitalisering plaatsvindt die niet voor het einde van het jaar klaar is."

Vice-voorzitter Sterk zegt dat er gewerkt wordt aan een plan B dat waarschijnlijk in het vroege najaar klaar is. "Dan moet er nog geld voor komen en dat moet het vervolgens nog gebouwd en uitgerold worden. Dus dat rechtssysteem is voor het einde van het jaar nog niet beschikbaar."

'Onze organisatie is kei-failliet'

De Raad voor de Rechtspraak heeft de 205 miljoen euro die het gehele KEI ICT-project tot 1 januari 2018 al had gekost, uit eigen middelen gefinancierd. Rechters, bronnen van Nieuwsuur, zeggen al: onze organisatie is kei-failliet.

Sterk ziet dat anders. "We hebben een begroting met een tekort van 40 miljoen euro. De minister heeft die begroting goedgekeurd. Daar leid ik uit af dat we niet in financiële nood zitten."

Over het geld dat is uitgegeven aan KEI is de Orde van Advocaten ook heel zuur. Van Tongeren: "Dat is natuurlijk heel wrang, want aan de ene kant zijn er grote overschrijdingen en andere kant heeft de minister geen 127 miljoen over voor de gefinancierde rechtsbijstand, terwijl dat wel zou moeten."

Van de miljoenen euro's zijn ook talloze consultancy- en ICT-bedrijven betaald voor hun adviezen en observaties. Die de afgelopen jaren consequent uiterst bezorgd of alarmerend waren. Sterk zegt daarover: "Ik weet alleen dat wij een lerende organisatie zijn. We hebben dit niet al tien keer gedaan, dus we hebben ogen van buiten nodig om ons op het rechte pad te houden."

De vice-voorzitter heeft door het ICT-debacle naar eigen zeggen wel aan aftreden gedacht. "Omdat het ontzettend frustrerend is als het niet lukt en je moet erkennen dat ambities te groot waren. Maar uiteindelijk heb ik daar niet de conclusie uit getrokken om op te stappen."