De harmonie is de afgelopen tijd ver te zoeken tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten. Waren handel, defensie en veiligheid voorheen gemeenschappelijke belangen, nu zijn het heikele punten. Maar dat het botst met Amerika hoeft niet per se slecht te zijn. Sommigen zien er zelfs kansen in: Donald Trump dwingt Europa om zelf na te denken.
"In zekere zin kunnen we de Amerikaanse president dankbaar zijn. Omdat hij met zijn optredens ons Europees bewustzijn kan versnellen en onze energie kan mobiliseren", zegt Luuk van Middelaar, politiek filosoof en hoogleraar Europees Recht (Universiteit Leiden). Hij benadrukt dat de EU nog wel grote stappen te maken heeft.
"We zijn op dit moment intern zo verdeeld dat we het pas eens worden als we aan de rand van de afgrond staan. Terwijl we juist vooruit moeten kijken naar ontwikkelingen in bijvoorbeeld Afrika, China en ook de VS. De individuele landen moeten weerbaarder worden, maar sommige vraagstukken kunnen we alleen samen als Europese Unie doen", stelt Van Middelaar.
Volgens Van Middelaar groeien de VS en Europa steeds verder uit elkaar als het gaat om gemeenschappelijke belangen. "Dat proces is al gaande sinds het einde van de Koude Oorlog, maar Trump kan je daarbinnen zien als historisch breukmoment: een aardbeving met veel effecten voor de lange termijn."
Van Middelaar legt uit dat de blik van de VS steeds meer de andere kant op is gericht: naar China, naar de Pacifische kant van de VS. "Amerika neemt steeds vaker de houding aan van: Europa moet de problemen in de eigen regio maar zelf oplossen. Dat deed Barack Obama ook al, maar Trump gaat veel verder."
De president lijkt de EU liever uit elkaar te willen hebben. "Omdat het voor hem aantrekkelijker is om 27 relatief kleine landjes tegenover zich te hebben die hij kan uitspelen, in plaats van één groot economisch blok. Hij ziet niet in dat het ook in Amerikaans belang is dat er welvaart en democratie is in Europa."
Die Amerikaanse bescherming was altijd een warm bad, maar nu heeft iemand de stop eruit getrokken.
Van Middelaar noemt de Iran-deal als voorbeeld van de uiteenlopende belangen. "Voor Europa is dat akkoord belangrijk. Economisch maar ook strategisch, als het gaat om het voorkomen van oorlog in het Midden-Oosten. Maar Trump besluit van grote afstand dat het hem niet interesseert en stapt eruit."
Het bruuske optreden van Trump komt juist terwijl Europa niet goed in staat is om die belangen zelf te verdedigen. "Daar zijn we niet meer aan gewend. Het denken over macht en veiligheid is door Europa jarenlang bijna uitbesteed aan de VS. We hebben ook heel lang gedacht dat het niet meer nodig is om daar zelf zo over na te denken."
Maar nu blijkt dat niet alle landen om ons heen zijn uitgegroeid tot stabiele, democratische en kapitalistische stelsels, moeten de Europeanen toch nadenken over macht en militair strategische zaken. "Die Amerikaanse bescherming was altijd een warm bad, maar nu heeft iemand de stop eruit getrokken en moeten we voor onszelf gaan zorgen."
Gesloten front
Premier Rutte is de eerste Europese regeringsleider die na het ontstaan van het handelsconflict tussen de VS en de EU op bezoek gaat in Washington. Als het gaat om handel is het volgens Van Middelaar belangrijk dat Rutte duidelijk maakt dat "we het spel gezamenlijk spelen".
"Hij moet duidelijk maken dat Nederland lid is van de EU en dat ze solidair zullen zijn met landen die worden getroffen door de heffingen op staal en aluminium. Hij mag geen barst laten ontstaan in het gesloten front van het Europese handelsblok, anders zal Trump dat genadeloos afstraffen."
