EU worstelt met houding tegenover Trump: alleen woorden of ook daden?

• Arjan Noorlander en Bert van Slooten

  EU-correspondenten

Voorzitter Donald Tusk wandelde vannacht ontspannen de lobby van het hotel binnen waar alle Europese leiders logeren tijdens de top in Sofia. Bij het diner met de regeringsleiders had hij die avond de boel op scherp gezet, door fel uit te halen naar de Amerikaanse president Trump. In een verklaring riep hij Europa op meer voor zichzelf op te komen tegen de Amerikaanse president. "Met vrienden als hij heb je geen vijanden nodig." Hij vindt dat de EU veel vaker een leidende rol moet opeisen op het wereldtoneel.

In die lobby schieten we Tusk aan. "Was u niet erg agressief tegen Trump vandaag?" Op het gezicht van Tusk verschijnt een zelfverzekerde glimlach. "Agressief? Vond u?" De Pool zette bewust de Europese regeringsleiders onder druk. Meebuigen en begrip hebben, dat is de kracht van de Europese diplomatie, maar Tusk vindt inmiddels dat we niet meer over ons heen moeten laten lopen.

Later die avond legt premier Rutte uit, in hetzelfde hotel, dat het voor Tusk iets persoonlijks is. "Hij is opgegroeid in het Polen van de jaren 80. Hij is doordrongen van het besef dat conflicten niet op te lossen zijn zonder de VS. Juist daarom is hij nu zo teleurgesteld in Trump." Rutte sluit zich aan bij de toon van Donald Tusk en noemt het handelen van Trump "lomp". Rutte was aan het begin van de avond nog verrast door de woorden van Tusk, maar heeft zich laten overtuigen dat de EU zijn eigen rol in de wereld steviger moet gaan definiëren.

Hoe nu verder?

Maar na de analyse en de grote woorden volgt de harde werkelijkheid. Wat nu? De EU had bedacht dat ze deze maanden volop zou discussiëren over de verbouwing van Europa. Goed, de verkoop moest wel gewoon doorgaan, de bedoeling was om serieuze stappen te zetten op weg naar een nieuwe EU.

Maar in plaats daarvan gaat het nu over de Iran-deal, over de staal- en aluminiumproblemen met de Verenigde Staten; er dreigt een handelsoorlog. Europa wordt gedwongen om te reageren, soms zelfs om het voortouw te nemen, terwijl men rustig wilde werken aan de nieuwe Unie zonder de Britten.

Het voortouw nemen is niet iets waar de EU sterk in is. Rutte heeft liever niet dat Tusk of Jean-Claude Juncker namens Nederland het woord voert op het internationale toneel, maar bij een leidende rol hoort ook leiderschap. De 28 landen moeten dan bereid blijken die rol weg te geven aan Europese politici, of zelf een sterke leider aanwijzen. Nu is die rol vaak weggelegd voor de 'E3', te weten Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Maar echt een vuist tegen Trump hebben zij tot dusver niet kunnen maken.

De Europese oplossing: creatieve compromissen

In Sofia heeft ook Rutte het over meer zelfvertrouwen en een nog grotere rol voor de EU op het wereldtoneel. Maar toch zal dat grotere zelfvertrouwen volgens het oude recept worden opgediend. Neem de handelsoorlog: volgende week komt de EU met compromisvoorstellen. Daarin wordt voorgesteld om de importtarieven langzaam af te schaffen. En de EU wil een deal sluiten over de import van vloeibaar aardgas (LNG) uit de VS, om zo aan de Amerikaanse bezwaren tegen de grote gas-import uit Rusland tegemoet te komen. Bij de Iran-deal worden creatieve oplossingen gezocht om, buiten de Amerikanen om, tóch met Iran te kunnen blijven handelen.

De Franse president Macron neemt bij de discussie het voortouw. Hij heeft misschien wel de beste lijntjes met de VS, hoewel er ook naar hem niet werd geluisterd in Washington. "De Europese oplossing staat op het spel. De enige oplossing die we hebben is eenheid."

Macron heeft een simpele oplossing voor de EU. "Niet zwak zijn, we moeten kiezen. Niet verdeeld zijn. Eenheid, niet bang zijn, en niet wachten, we moeten nu optreden."

Het moet de EU worden van geen woorden, maar daden.