Het is maart van dit jaar als een vrachtwagen met piepende banden stopt langs een Amsterdamse gracht. De bestuurder stapt uit en roept: "James Comey!" De oud-FBI-directeur bespreekt die gebeurtenis met correspondent Wouter Zwart. De boomlange Comey, met schoenmaat 49, blikt terug op een bewogen jaar waarin hij ook voor Nederlanders een bekendheid is geworden.
Precies een jaar geleden sprak u medewerkers van de FBI toe in een kantoor in Los Angeles, en toen gingen de tv's aan met de mededeling van uw ontslag. Neem ons eens mee naar dat moment?
"Terwijl ik sprak, zie ik de tv's aan de achterkant van de hal melden dat ik mijn ontslag heb ingediend. Toen dacht ik: "is dit een grap?" want we halen vaker grappen met elkaar uit bij de FBI."
"Ik bleef praten tot er een paar seconden later een nieuwe mededeling op de tv's verscheen. Er stond dat ik ontslagen was en toen wist ik dat het geen grap was. Ik schudde van de aanwezigen ieders hand en ging op onderzoek uit. Klopte het wat daar stond?"
"Ik sprak met mijn assistent en zij stuurde mijn ontslagbrief elektronisch door. Toen ik die brief las, besefte ik dat het klopte. Ik was ontslagen als directeur van de FBI."
Comey voelde zich een beetje misselijk en verloor zijn evenwicht, maar boos werd hij niet. "Ik voelde mij verward. Toen ik de deur naar een klein kantoor opende, stonden er verschillende medewerkers met tranen in hun ogen. Die golf van emotie trof mij diep, ik voelde me heel verdrietig."
U bent dit jaar de slechtste FBI-directeur ooit genoemd, een leugenaar zelfs, wat doet dat met u?
"Eigenlijk niet zoveel, ik ben nog dezelfde persoon die ik vorig jaar was en niets van die dingen klopt. Mensen die mij goed kennen, weten dat. Aan de andere kant ben ik een mens. En het is pijnlijk als mensen kwaad over je spreken."
"Als de president op Twitter schrijft dat ik de gevangenis in moet, dan dat is gestoord! Ik heb dan de neiging mijn schouders op te halen, maar als ik dat doe besef ik dat ik dus ongevoelig word voor deze dingen. En dat wil ik niet. Het is niet normaal wat er gebeurt in dit land en ik ben bang dat mijn mede-Amerikanen er ook ongevoelig voor worden."
"Ik ben heel bezorgd dat bepaalde kernnormen van ons land worden geschaad. Met name de rechtsstaat en het recht en de plicht om de waarheid af te dwingen bij onze leiders. Er is een gevaar dat we daar ongevoelig voor worden en dat op termijn van onze president en regering te accepteren en ik weet niet hoe je dat kan terugdraaien."
Op 27 januari 2017 had u een diner, alleen met de president, hoe was dat diner?
"Heel vreemd, we hadden elkaar al drie keer eerder gesproken en al die keren benadrukte hij dat hij wilde dat ik de baas van de FBI bleef. Voor mijn gevoel was het heel apart dat de directeur van de FBI in zijn eentje ging dineren met de president."
"Tijdens het diner keek hij plotseling recht in mijn ogen en zei dat hij trouw verwachtte, van mij. Het enige dat ik kon bedenken was om niets te zeggen, niet eens te knipperen met mijn ogen. Ik wilde hem absoluut niet het gevoel geven dat ik instemde met zijn verzoek."
Donald Trump ontkent keer op keer dat hij samenspande met de Russen, Als iemand zo vaak iets ontkent, wat denkt u daar dan van, en heeft u als voormalig FBI-directeur indicaties die wijzen op een samenspanning?
"Dat weet ik niet, soms als mensen iets heel stellig ontkennen, dan hebben ze juist iets te verbergen. Maar bij Trump weet ik dat niet, daar ken ik hem niet goed genoeg voor. Wat ik wel weet is dat er genoeg aanwijzingen waren om een onderzoek te beginnen naar die mogelijke samenspanning met de Russen."
"Waar het onderzoek, dat nu gedaan wordt, heen gaat weet ik ook niet. Ik vertrouw erop dat als de speciaal aanklager, Robert Mueller, zijn werk mag doen, dat hij dan de waarheid zal vinden. Niemand moet hem beletten in zijn werk, want we zouden allemaal geïnteresseerd moeten zijn in de waarheid."
De president heeft het recht om samenspanning te ontkennen, maar tegelijkertijd noemt hij het onderzoek hiernaar een 'heksenjacht' en hij overweegt publiekelijk de speciaal aanklager te ontslaan, kan een president dat maken?
"Het ontslaan van de speciaal aanklager zou een aanval zijn op de rechtsstaat en het is bovendien een verspilling van tijd. Dit onderzoek gaat door. Wie dit wil stoppen, zou iedereen bij de FBI en het ministerie van Justitie moeten ontslaan."
Comey vindt het verschrikkelijk dat de leider van zijn land de rechtsstaat aanvalt. "Je hebt die instituties nodig en niemand heeft er op de lange termijn baat bij om die instituties te ondermijnen."
Recentelijk is uw oude baas, en voormalig burgemeester van New York City, Rudy Giuliani, aan de slag gegaan als advocaat voor de president. Hij noemde in een interview FBI-medewerkers 'stormtroopers' , oftewel nazi-achtige personen, wat vindt u daarvan?
"Dat is niet alleen verkeerd, het hoort niet. Het is onderdeel van de kortzichtige en moreel onjuiste aanval op de rechtsstaat. Het ondermijnt de rechtsstatelijke instituties van de Verenigde Staten en dat is verkeerd. Het is een gigantische fout voor de toekomst van dit land."
Met dat soort aanvallen op de rechtsstaat, denkt u dan dat de leiding van het ministerie van Justitie die aanvallen kan weerstaan?
"Ik was heel bezorgd hoe de leiding van het ministerie van Justitie met mijn ontslag omging. Maar sindsdien heeft de onderminister van Justitie, Rod Rosenstein, zich bewezen als een betrouwbaar persoon. Hij heeft het opgenomen voor de speciaal aanklager, het ministerie zelf en de rechtsstaat. Mensen kunnen fouten maken, maar zich daar ook van herstellen."
Vandaag verschijnt Comeys boek 'Loyaliteit', waarin hij zijn loopbaan, loyaliteit aan de rechtsstaat en zijn veelbesproken ontslag beschrijft.
