Bewindvoering, de begeleiding van mensen met grote schulden, is booming business. Het aantal commerciële bureaus dat zich op deze markt begeeft groeit explosief, maar de kwaliteit laat vaak te wensen over. Uit onderzoek van het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en Nieuwsuur blijkt dat gemeenten nauwelijks zicht hebben op wat er bij deze bureaus gebeurt.
En daar kunnen mensen met schulden de dupe van worden. Zo zijn Samantha van der Slikke en haar man naar eigen zeggen dieper in de schulden beland door hun bewindvoerder. "Hij zei tegen ons dat alles goed zou komen, maar op een gegeven moment raakten we zelfs ons huis kwijt." Ze zijn nu meer aan huur kwijt dan ze vroeger moesten betalen voor hun hypotheek.
Hoeveel schade ze hebben geleden door hun bewindvoerder, weten ze niet precies: hij weigert rekeningoverzichten op te sturen. Inmiddels hebben ze een andere bewindvoerder. "Wij dachten dat wij het beste kozen. Maar dit was een verkeerde keuze. De consequenties ervaren we nog iedere dag."
Nieuwsuur en Investico stelden alle 380 gemeenten vragen over beschermingsbewind en schuldhulp. 128 gemeenten vulden de enquête in, een representatieve respons van 33 procent. Duidelijk wordt dat de helft van de gemeenten in het geheel niet controleert of mensen wel goed geholpen worden.
"Tot onze spijt is de gemeente niet bevoegd om het werk van de bewindvoerder te controleren en maatregelen te treffen, dit is aan de rechtbank", reageert de gemeente Hellevoetsluis. "Wij zijn niet de controlerende partij, dat is de rechter", laat ook de gemeente Hengelo weten.
Toch zien alle gemeenten wat er misgaat. Soms gaat het om serieuze fraude, maar veelal gaat het om slordigheden. Belastingaangiften die bijvoorbeeld niet op tijd worden ingeleverd. Of toeslagen die niet worden aangevraagd.
Zo ontdekte het ministerie van Volksgezondheid dat 18.000 mensen onder bewind een hogere zorgpremie betalen dan nodig, omdat hun bewindvoerder geen betalingsregeling treft met de zorgverzekeraar. Deze mensen betalen iedere maand 27 euro te veel. Een woordvoerder van het ministerie noemt het "onbegrijpelijk".
Tien minuten om naar een zaak te kijken
Het aantal mensen met een laag inkomen dat onder bewind wordt gesteld, is de afgelopen jaren flink gegroeid. In 2009 ging het om 97.000 mensen. Eind vorig jaar was dat cijfer al gestegen naar ruim 242.000; meer dan het aantal inwoners van Eindhoven. Aangezien rechters de bewindvoerders benoemen, krijgen zij er per jaar tienduizenden zaken bij.
Uit het recente jaarverslag van de Raad voor de Rechtspraak blijkt dat inmiddels een op de drie zaken met bewindvoering te maken heeft. Het is de bedoeling dat rechters de bewindvoerders ook controleren, maar zij geven zelf toe dat ze enkel 'marginaal toezicht' houden. "Ik geloof dat ik tien minuten naar een zaak mag kijken", vertelt kantonrechter Wim Verjans. "Dat is gewoon veel te kort."
Een bewindvoerder moet zorgen voor stabilisatie, hij is niet de oplosser. Dat is een gemeentelijke taak.
Sinds 2016 bestaat er wel een Landelijk Kwaliteitsbureau. Dat toetst of een beginnende bewindvoerder voldoet aan de opleidingseisen en een degelijk ondernemingsplan heeft. Daarnaast voert het bureau jaarlijks controles uit. Zo probeert het kwaliteitsbureau te voorkomen dat een slechte bedrijfsvoering leidt tot het omvallen van kantoren. Met het functioneren van een bewindvoerder in individuele dossiers bemoeit het bureau zich niet.
In 2016 kwamen een kleine 50 van de 1800 bewindvoerders niet door de jaarlijkse controle. Vorig jaar ging het om een kleine 40 bewindvoerders. "Alle rechtbanken worden hierover steeds geïnformeerd. Het is vervolgens aan de rechtbank die een bewindvoerder heeft benoemd wat er gebeurt met de lopende dossiers", zegt Ilka Peskens, teamvoorzitter van het kwaliteitsbureau.
De cliënten en gemeenten worden niet door het kwaliteitsbureau geïnformeerd, terwijl gemeenten wel de kosten van deze bewindvoerders betalen. Dat geld komt vaak uit het potje bijzondere bijstand. Sinds 2001 mogen inwoners daarop een beroep doen, als ze onverhoopte kosten hebben die ze niet zelf kunnen betalen.
Uit recente cijfers van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) blijkt dat er afgelopen jaren een explosieve toename is in de kosten van bijzondere bijstand. Van 55 miljoen euro in 2013 naar ongeveer 115 miljoen euro in 2015. Dit is weer terug te voeren op de enorme toename van het aantal mensen dat onder bewind staat.
De bewindvoering kost gemeenten dus handen vol geld, terwijl ze geen enkele invloed hebben op de kwaliteit. Uit onderzoek van Ivestico en Nieuwsuur blijkt zelfs dat een op de zeven gemeenten de kosten vergoedt, ook als er vermoedens zijn van fraude. Volgens gemeenten zijn ze nou eenmaal verplicht om de vergoeding te betalen en kunnen ze bewindvoerders niet zelf aanpakken.
De VNG wil dat gemeenten zelf weer de leiding krijgen bij het helpen van mensen met grote schulden. Sommige gemeenten zetten nu al stappen in die richting. Zo heeft bijvoorbeeld Deventer de vergoedingskosten voor bewindvoering verlaagd en eigen bewindvoerders ingezet. Een initiatief dat Dordrecht ook volgt. "Dat is goedkoper en zo hebben we beter zicht op het verloop, de kwaliteit en de uitstroom van het bewind", vertelt wethouder Peter Heijkoop.
Kantonrechter Wim Verjans snapt die ontwikkeling en juicht het ook toe. "Een bewindvoerder is geen schuldensaneerder. Hij moet zorgen voor stabilisatie, hij is niet de oplosser. Dat is een gemeentelijke taak. De instrumenten van integrale schuldhulpverlening liggen bij de gemeente. Niet bij een bewindvoerder."
