Staken: uiterst redmiddel en enorm afhankelijk van sector

5 oktober 2017. Het Zuiderpark in Den Haag staat ramvol met stakende leraren uit het basisonderwijs. Ze zijn ontevreden over hun salaris en de werkdruk. De ongeveer 30.000 actievoerders willen 1,4 miljard euro, waarvan minimaal 900 miljoen voor de salarissen. De rest is nodig om de werkdruk te verlichten, bijvoorbeeld door kleinere klassen en onderwijsondersteuners.

Het was niet de eerste werkonderbreking van de basisschoolleraren dat jaar. In juni gaven ze al eens het eerste uur geen les.

Vorig jaar waren bij 32 stakingen bijna 150.000 werknemers betrokken. Daarmee is 2017 het grootste stakingsjaar sinds 1989, berekende het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Ontevreden leraren

"2017 was met in totaal 32 stakingen inderdaad een stevig stakingsjaar", zegt advocaat arbeidsrecht Maarten van Gelderen. "Maar je moet die cijfers wel wat relativeren. De afgelopen jaren lag het aantal stakingen steeds tussen de 20 en de 30, dus het is geen enorme uitschieter. Ook is maar een beperkt aantal sectoren verantwoordelijk voor deze piek."

Vooral die stakingen in het basisonderwijs maakten vorig jaar tot een recordjaar, zegt Van Gelderen. "Die hakten er het meest in. In die sector is veel ontevredenheid over loon en werkdruk. Terwijl de economie op volle toeren draait, vinden zij dat zij daar niet van profiteren. Maar er zijn veel sectoren waar niet of heel weinig gestaakt wordt."

In bijvoorbeeld sectoren als landbouw, horeca en financiële dienstverlening komen stakingen bijna niet voor. "In sectoren waar veel zzp'ers actief zijn, zijn veel minder mensen aangesloten bij een vakbond", zegt Van Gelderen. "Vaak zie je dan ook dat werkgevers zich bewust afkeren van de vakbonden en zelf met het personeel om de tafel gaan om de arbeidsvoorwaarden vast te stellen."

Dat gebeurt bijvoorbeeld bij supermarktketen Jumbo, waar de overgrote meerderheid van de werknemers van de distributiecentra kiest voor de arbeidsvoorwaardenregeling die de OR heeft afgesproken en niet voor een nieuwe cao. "Daar doet Jumbo het helemaal zelf. Zij vinden het overleg met de vakbonden niet meer van deze tijd. Bij Action en Gall & Gall gebeurde dat ook."

Heeft staken zin? NOS op 3 maakte in oktober deze uitlegvideo:

Het is natuurlijk altijd de hamvraag of staken zin heeft, zegt Van Gelderen. "In 2017 wisselden de resultaten. De bonden zeggen dat ze door stakingen betere arbeidsvoorwaarden voor elkaar hebben gekregen voor taxichauffeurs en havencontroleurs. Maar het is niet altijd succesvol. Veel hangt ervan af of de werkgever een private onderneming is of niet. Als onderwijzer heb je de overheid als werkgever en dat is een taaie tegenstander. Dan is het veel lastiger om iets voor elkaar te krijgen."

Net als werknemers hebben ook werkgevers het recht op collectieve acties, zegt hoogleraar arbeidsrecht en advocaat Stefan Sagel. "Dat gebeurt in Nederland bijna nooit, maar bedrijven mogen uitsluiten. Dan zeggen ze 'als jullie staken, gooien wij het bedrijf plat en sturen we iedereen naar huis'. Dat zet de verhoudingen behoorlijk op scherp en gebeurt dus bijna nooit, maar bedrijven mogen dat wel."