'Rutte heeft een bepaalde x-factor, daardoor lijkt hij te vertrouwen'
7,5 jaar zit premier Rutte in het Torentje; hij leidt zijn derde kabinet. In zijn jaren als minister-president heeft hij wel wat deukjes opgelopen. De laatste was afgelopen week in de kwestie rond de dividendmemo's. De apotheose daarvan was gisteren het Kamerdebat. Dat liep met een sisser af en Rutte kon vandaag gewoon weer aan het werk.
Het geharrewar rond de memo's was niet de eerste netelige kwestie waar de premier mee te maken had. Vers in het geheugen liggen bijvoorbeeld nog de bonnetjesaffaire die het politieke leven kostte aan VVD-bewindslieden Fred Teeven en Ard van der Steur; het korte ministerschap van Halbe Zijlstra en opstappen van VVD-voorzitter Henri Keizer.
Stuk voor stuk netelige kwesties waarin Rutte het vertrouwen uitsprak in de hoofdpersonen, die uiteindelijk toch het veld moesten ruimen. Rutte zit gewoon nog op zijn post, maar het roept de vraag op of hij nog wel geloofwaardig is. Vertrouwen de mensen Rutte nog wel? En hoe zit het eigenlijk met het vertrouwen in de politiek in het algemeen?
X-factor
Politicoloog Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam denkt niet dat Rutte zich zorgen hoeft te maken. "Misschien kleeft het even aan zijn imago, maar na een maand is dat wel weggeëbd." Merken- en communicatiedeskundige Marc Oosterhout vult aan: "Mensen zijn ook geneigd om Rutte het voordeel van de twijfel te geven, omdat hij aardig overkomt. Hij heeft een bepaalde x-factor. Daardoor lijkt hij te vertrouwen."
Niet alleen wat betreft uitstraling heeft Rutte de x-factor, dat hij inhoudelijk sterk is speelt ook mee, zegt politiek verslaggever Ron Fresen. "Rutte is vaak heer en meester in debatten, heeft een ongelooflijke dossierkennis en is altijd energiek. Kennelijk bouwt hij daarmee na elke buts toch weer voldoende krediet op."
In Nederland hebben we geluk gehad. Of we hebben politici die netter met de regels omgaan.
De premier hoeft dus niet bezorgd te zijn, maar hoe zit het met het vertrouwen in de politiek in het algemeen? Een incident als dit heeft daar geen invloed op, denkt hoogleraar Van der Meer.
"Pas als drie dingen samenvallen, kan het langdurig van invloed zijn op het vertrouwen: het moet een patroon zijn, het moet het hart van de politiek raken en het moet meerdere partijen aangaan, want als incidenten om één partij draaien, corrigeert het systeem zichzelf wel." Dan kunnen kiezers simpelweg op een ander stemmen bij de volgende verkiezingen.
Agusta-affaire
Van der Meer weet twee recente voorbeelden te noemen waar aan aan alle voorwaarden werd voldaan: de bonnetjesaffaire in 2009 in Groot-Brittannië, waarbij bleek dat bijna 400 parlementariërs bedenkelijke declaraties hadden ingediend en een aantal schandalen (Dutroux, de Agusta-affaire) die eind jaren 90 samenvielen in België. "Toen daalde het vertrouwen daar langdurig."
In Nederland weet hij geen voorbeeld. "Hier hebben we geluk gehad. Of als je het positiever uitlegt: we hebben hier politici die netter met de regels omgaan."
Mensen hebben allerlei argumenten, maar het vaakst wordt een gebrek aan daadkracht genoemd.
Toch is het vertrouwen in de politiek in ons land relatief laag vergeleken met andere instituties. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Uitgedrukt in een rapportcijfer scoort vertrouwen in de politiek rond de 5,3. Voor de rechtspraak en de media ligt dat rond de 6.
Volgens SCP-onderzoeker Paul Dekker ligt dat niet aan incidenten zoals die van de afgelopen week. "Mensen hebben allerlei argumenten, maar het vaakst wordt een gebrek aan daadkracht genoemd." Dat wordt bevestigd door de piek in het vertrouwen die Dekker eind 2008 zag. "Toen moesten de banken worden gered en zagen de mensen blijkbaar daadkracht."
'Niet prettig'
Het SCP deed ook onderzoek naar het gedwongen aftreden van Halbe Zijlstra als minister van Buitenlandse Zaken begin dit jaar. Voor het incident was mensen gevraagd naar hun vertrouwen en daarna nogmaals.
"Niemand wilde zijn of haar cijfer vanwege Zijlstra veranderen", staat in het rapport Burgerperspectieven 2018|1. "Dat kon zijn, omdat men al een heel laag cijfer gaf ('ik vond het al niks en dat is niet minder geworden'), maar ook omdat men het een incident vond waarop niet een heel kabinet beoordeeld moest worden ('dat zou ik zelf ook niet prettig vinden')"
China, Qatar en Turkmenistan
Dat het rapportcijfer structureel lager dan een 5,5 is, is volgens politicoloog Van der Meer geen reden tot paniek, integendeel. "Het geldt altijd in een echte democratie dat de politiek relatief laag scoort wat betreft vertrouwen. Alleen in niet bepaald democratische landen als China, Qatar en Turkmenistan is het vertrouwen veel hoger."
Het is dus een teken van een gezonde democratie als het vertrouwen niet al te hoog is, maar waarom is dan het vertrouwen in de media en rechtspraak groter? Van der Meer: "Dat komt doordat de politiek meer macht over ons heeft dan andere instituties. Het gaat ergens om. En hoe groter het risico, hoe moeilijker het is om te vertrouwen."
Tot slot heeft Rutte zelf zich vandaag ook uitgelaten over het vertrouwen in de politiek. Of dat gisteren een deuk heeft opgelopen weet hij niet, maar "mensen die tijd hadden om het debat te volgen zullen gedacht hebben 'Nou, dat is wel een rommelig beeld'."
