Lubbers gold als harde bezuiniger, maar zag zichzelf als idealist
Toen Ruud Lubbers in 2015 werd gevraagd wat zijn levenswerk was geweest, noemde hij de afspraken die de Russen en de Amerikanen hadden gemaakt om de kernwapens terug te dringen. Naast Reagan en Gorbatsjov had ook hij daar een rol in gespeeld, zo stelde hij.
Lubbers zei dat hij altijd een idealist was geweest. Dat hij als premier beleid voerde onder het door hemzelf geïntroduceerde motto no-nonsense, vond hij daarmee niet in strijd.
Inderdaad was Lubbers zowel een idealist als een realist. Hij combineerde de nuchterheid van de ondernemer en de machtsdrift en het machiavellisme van de politicus met de bevlogenheid van de progressieve christen. Dat kwam onder meer tot uiting in zijn houding tegenover de kernwapens.
Evenwichtskunstenaar
Met de kernwapens kreeg Lubbers in 1979 voor het eerst te maken als fractieleider van het pas opgerichte CDA. In die rol toonde hij zich een evenwichtskunstenaar.
Hij moest het kabinet-Van Agt met de VVD steunen en tegelijk de groep fractieleden tevreden stellen die met de PvdA wilde regeren en daarom het regeerakkoord niet had ondertekend. Hij deed dat door zich tegen voorgestelde bezuinigingen te keren en een besluit tot het plaatsen van Amerikaanse nucleaire kruisraketten tegen te houden.
Als premier verraste Lubbers vriend en vijand met zijn no nonsensebeleid. Onder zijn kordate leiding maakte Nederland met tot dan toe ongekende bezuinigingen op de overheidsuitgaven en de sociale uitkeringen een trendbreuk die het herstel van de weggezakte economie mogelijk maakte.
Aarzelen en uitstellen
Maar in de kruisrakettenkwestie bleef Lubbers aarzelen en uitstellen. De NAVO had in 1979 besloten 572 kruisraketten te plaatsen als antwoord op de nieuwe Sovjetraketten voor de middellange afstand, de SS20's. Nederland zou 48 kruisraketten plaatsen in Woensdrecht, maar onder druk van Lubbers besloot het kabinet dat Nederland pas over twee jaar een plaatsingsbesluit zou nemen.
Twee jaar later stelde het kabinet-Van Agt II onder druk van de PvdA het besluit opnieuw uit, wat ertoe leidde dat het besluit onder Lubbers moest vallen. Tot ergernis van coalitiepartner VVD bleef Lubbers uitstellen. Uiteindelijk bedacht hij dat Nederland de raketten zou plaatsen als de Russen op 1 november 1985 meer SS-20 raketten zouden hebben dan op 1 juni 1984. Het plaatsingsbesluit moest dus na 1 november 1985 vallen.
Reagan
Lubbers speculeerde erop dat president Reagan serieus streefde naar een nuloptie: verwijdering van alle middellangeafstandsraketten. Een jaar eerder had Reagan in een kort onderonsje tegen hem gezegd dat hij niet van kernwapens hield, zoals Lubbers misschien dacht, maar er juist van af wilde. Maar om de Russen tot afschaffing van de kernwapens te brengen, moest hij ze eerst goed bang maken. Lubbers vertelde niemand over het gesprek, maar geloofde Reagan. Het versterkte bij hem de hoop dat uitstel tot afstel kon leiden.
De vredesbeweging had in 1981 en 1983 honderdduizenden mensen op de been gebracht tegen de kruisraketten en overhandigde Lubbers in oktober 1985 3,75 miljoen handtekeningen tegen het naderende plaatsingsbesluit. Toen Lubbers tijdens de overhandiging de activisten toesprak, keerden ze hem de rug toe.
Gandhi
Juist die ochtend had Lubbers de Indiase premier Rajiv Gandhi op bezoek gehad, die kort daarna naar de nieuwe Sovjet-leider Gorbatsjov zou gaan. Lubbers had hem verzocht Gorbatsjov te vertellen dat hij werkelijk graag de kernwapens aan beide kanten zou zien verdwijnen. Gorbatsjov vroeg daarop Lubbers geen haast te maken met de daadwerkelijke plaatsing van de raketten omdat hij het verwachtte met Reagan eens te worden over de verwijdering van alle middellange afstandswapens.
Lubbers vertelde ook hier niets over aan zijn ministers, maar kreeg hun instemming met het besluit dat er pas in 1988 geplaatst zou worden. Zo ver kwam het niet meer, want voor die tijd werden Reagan en Gorbatsjov het eens.
Lubbers speelde in deze hele kwestie internationaal maar een bescheiden rol, terwijl hij alom wordt geprezen als de man die de noodzakelijke ommekeer in het economische beleid teweeg bracht. Het is daarom wel heel kenmerkend voor de latere Lubbers dat hij juist op zijn bijdrage aan de vermindering van de kernwapens zo trots was.
Lowlands
Met het economisch herstelbeleid ging hij door tot 1994, toen de glans eraf was. Na zijn vertrek als premier werd vergeefs geprobeerd een baan voor hem te vinden als secretaris-generaal van de NAVO en voorzitter van de Europese Commissie. Dat laatste werd geblokkeerd door bondskanselier Kohl die het Lubbers niet vergaf dat hij zich had verzet tegen de Duitse eenwording.
Lubbers werd uiteindelijk Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN. Typerend was dat hij in die functie afzag van zijn salaris en onkostenvergoeding van 300.000 euro per jaar.
Hij bleef zich ook na zijn vertrek bij de VN inzetten voor vluchtelingen en richtte zich verder op klimaat en duurzaamheid. In 2005 kreeg hij op het Lowlandsfestival een minutenlange ovatie en werd er 'Ruudje, Ruudje' gescandeerd nadat hij daar een lezing over duurzaamheid had gehouden.
