In revolutiejaar 1968 kookte het overal, maar veranderde er weinig
Van Parijs tot Washington en van Praag tot Mexico-Stad: vijftig jaar geleden kwamen jongeren overal ter wereld in opstand tegen het gezag. Maar na een jaar vol onrust en demonstraties zaten oude machthebbers nog steeds stevig in het zadel. Het radioprogramma NOS Met het Oog op Morgen kijkt aan het begin van 2018 terug op revolutiejaar 1968.
"1968 staat bij mij echt in het geheugen gegrift als een ongelooflijk heftige tijd", zegt de directeur van het John Adams Institute, Tracy Metz. Ze is geboren in de Verenigde Staten en zat eind jaren zestig op een middelbare school in Californië. "Het voelde als een euforische periode. Jongeren zouden de macht nemen en gingen de wereld veranderen."
Door ongekende materiële en technologische vooruitgang waren jongeren aan het eind van de jaren zestig beter geïnformeerd en mobieler dan ooit. En ze lieten meer dan ooit politiek van zich horen. Overal broeide en kookte het.
Zo kreeg de Franse president Charles de Gaulle aan het begin van het jaar studentenprotesten voor zijn kiezen. Hij reageerde volgens ouderwets recept: met politiegeweld, arrestaties en intimidatie. "Door die reactie ontstond een sneeuwbaleffect", zegt Jacqueline Wesselius, die verslag van de onrust deed. In de maanden erna beklommen niet alleen studenten, maar ook arbeiders de barricaden.
Ook in het communistische Tsjecho-Slowakije broeide het. Morgen is het precies vijftig jaar geleden dat de progressieve leider Alexander Dubçek er aan de macht kwam en de Praagse Lente inluidde. "Hij was ervan overtuigd dat het communisme een democratischer gezicht kon hebben", vertelt journalist Laura Postma.
Strenge censuur maakte plaats voor ongekende vrijheden. Tsjechische jongeren luisterden naar Amerikaanse rock-'n-roll en gingen aan de haal met westerse politieke ideeën. Demonstrerende arbeiders en studenten vulden straten en pleinen.
Voor de Verenigde Staten stond 1968 in het teken van de moord op de zwarte leider Martin Luther King en rassenrellen. "Ik weet nog goed dat ik televisie keek en de vlammen, haat en het geweld van het beeldscherm zag opstijgen", herinnert Metz zich.
Tegelijkertijd werden protesten tegen de Vietnam-oorlog steeds luider. Vooral nadat bekend werd dat het Amerikaanse leger een bloedbad had aangericht in het Vietnamese dorpje My Lai. "Dat was echt een keerpunt", zegt Metz. "Voor iedereen werd toen de onmacht van het Amerikaanse leger duidelijk." Nieuwsfotografen legden overal in het land spandoeken vast met teksten als 'Get out of Vietnam' en 'We won't fight another rich man's war'.
Journalist Ad van Liempt hield als 19-jarige student de gebeurtenissen goed in de gaten. "Het lijkt wel alsof de eerste helft van 1968 overal jonge progressieve demonstrerende studenten de overhand hadden en een euforische stemming overheerste."
Maar even snel als de demonstraties waren gekomen, verdwenen ze weer. "Je zag het laatste half jaar van 1968 alles instorten. Leiders trapten de vuurtjes weer uit", weet Van Liempt.
De Franse president Charles de Gaulle kondigde loonsverhogingen aan voor arbeiders en schreef nieuwe verkiezingen uit. Die won hij overweldigend. In Tsjecho-Slowakije grepen de landen van het Warschaupact in. Op 20 augustus rolden Sovjet-tanks de straten van Praag binnen om een einde te maken aan de democratisering.
Alleen in de Verenigde Staten was de revolutie nog niet verslagen, maar dat zou de Amerikaanse presidentskandidaat Nixon veranderen. De gemiddelde blanke Amerikaan zag op televisie langharige studenten protesteren en vond het maar niks. Daar speelde Nixon tijdens de verkiezingen handig op in. De Republikein won op 5 november de presidentsverkiezingen met een nipte voorsprong.
En het verzuilde Nederland? Dat hield zich opmerkelijk rustig. De beroemde Maagdenhuisbezetting vond bijvoorbeeld pas een jaar later plaats. "Veel Nederlanders hadden het gevoel dat het goed ging met het land", zegt Van Liempt. "In Nederland zag je de welvaart alle kanten opschieten. Bijna iedereen had opeens een televisie en een auto."
Een terugblik op het NOS jaaroverzicht van 1968 zegt eigenlijk al genoeg. "Dat overzicht begon met de zin 'het was het jaar van meeleven met gebeurtenissen in het buitenland.' Dat is een mooie manier om te zeggen dat hier niet veel gebeurde", aldus Van Liempt.
Hoewel oude machthebbers in de meeste landen protesten wisten te smoren, is de erfenis van 1968 volgens Van Liempt overduidelijk. "Jongeren kregen voor het eerst belangstelling voor de politiek. Dat is eigenlijk nooit meer weggegaan."
