Zo kunnen bedrijven nog belasting ontwijken, dankzij Nederland

• Marleen de Rooy en Aida Brands

Plannen om belastingontwijking door multinationals aan te pakken zijn er voldoende, maar toch schiet de Europese wetgeving op dat gebied niet op. Voor nieuwe wetten is toestemming van alle lidstaten nodig en Nederland ligt op een groot aantal dossiers nog altijd dwars. Dat blijkt uit documenten in handen van de NOS en gesprekken met bronnen in Brussel.

Ondanks beloftes om belastingontwijking tegen te gaan, blijft Nederland op de volgende vijf terreinen dwarsliggen.

Ten eerste ligt Nederland dwars op het terrein van de deelnemingsvrijstelling, het fiscale kroonjuweel van ons land. Dat is een maatregel die moet voorkomen dat multinationals zoals Ahold en Heineken dubbel belasting betalen, zowel in Nederland als in het buitenland. Bedrijven maken misbruik van die regeling zodat ze uiteindelijk nergens belasting betalen. Dat blijkt uit een onderzoek (.pdf) van de Europese Commissie dat nooit openbaar is gemaakt.

Na een tik op de vingers wil Brussel de vrijstelling aanpakken. Toch blijft een aantal landen dwarsliggen, waaronder dus Nederland. Door dat verzet kunnen lidstaten nu kiezen: voor een strenge of een milde aanpak van belastingontwijking.

Voormalig staatssecretaris Wiebes van Financiën liet eerder doorschemeren voorkeur te hebben voor de milde versie. "Wij zijn trots op onze deelnemingsvrijstelling", zei hij. Het nieuwe kabinet moet daar binnenkort over beslissen.

Belastingrulings zijn afspraken die de Nederlandse overheid met internationale bedrijven maakt, zodat die weten hoeveel belasting ze moeten betalen. Binnen Europa zijn er politieke afspraken gemaakt over de publicatie van die rulings, zodat bedrijven landen niet stiekem tegen elkaar uit kunnen spelen.

Nederland moet dus een database bijhouden waarin al die afspraken staan. Tot dusver is dat nog niet gelukt.

Staatssecretaris Eric Wiebes en zijn opvolger Menno Snel onderzoeken nu eerst of het publiceren van de belastingafspraken überhaupt mogelijk is. IT-problemen en gebrek aan mankracht zouden dat in de weg zitten. De tijd begint inmiddels te dringen. Vanaf 2019 moeten landen aan alle regels voldoen.

Apple, Google, Facebook en Airbnb betalen nu nauwelijks belasting over hun omzet in Europa. Neem bijvoorbeeld Airbnb, een bedrijf dat in heel Europa geld verdient aan de verhuur van woningen. Het bedrijf betaalde vorig jaar minder dan 100.000 euro belasting, hoewel er meer dan tien miljoen mensen gebruik hadden gemaakt van Airbnb.

Tot grote opwinding van sommige landen, waaronder Frankrijk en Duitsland. Zij willen dat er een aparte omzetbelasting komt voor de techreuzen.

Maar harde Europese wetten kunnen alleen worden gemaakt als alle lidstaten instemmen. Nederland doet dat voorlopig nog niet. Het kabinet zegt wel voor zo'n wet te zijn, maar wil dat dit gebeurt als landen buiten Europa ook meedoen.

De Nederlandse opstelling blokkeert dus een Europese aanpak voor dit soort bedrijven en dat leidt tot frustratie. Een wereldwijde overeenkomst in OESO-verband zal lang op zich laten wachten. Bovendien worden er binnen de OESO alleen richtlijnen opgesteld, geen harde wetten. Landen hoeven zich niet aan richtlijnen te houden.

Een ander heikel punt is de vennootschapsbelasting. Elk bedrijf moet belasting betalen over een deel van de winst, maar hoe groot dat deel is, verschilt per land. Brussel wil die verschillen gelijktrekken, zodat de winstbelasting overal op dezelfde manier wordt berekend. Zo'n gezamenlijke grondslag wordt door de Europese Commissie en veel EU-lidstaten gezien als de beste manier om belastingontwijking tegen te gaan.

Maar Nederland is hier tegen en zet hier een veto in. Tot grote irritatie van de Eurocommissaris, zo blijkt uit briefverkeer (.pdf).

Ondanks het feit dat D66 en ChristenUnie deze maatregel zeer nuttig vinden, is het nieuwe kabinet tegen een gemeenschappelijke grondslag voor vennootschapsbelasting. VVD en het CDA zien zo'n grondslag niet zitten omdat de partijen willen dat Nederland zelf over de eigen belastingen gaat.

Overigens zou zelfs met zo'n gelijke grondslag de winstbelasting niet overal gelijk zijn: ieder land mag nog steeds zijn eigen tarieven bepalen.

De zogeheten spaarpot-op-zee-constructie zorgt wereldwijd voor veel ergernis. Met deze constructie kon 's werelds grootste sportmerk Nike vanuit zijn Europese hoofdkwartier in Hilversum ruim 12 miljard euro aan winst doorsluizen naar Bermuda. Ook bedrijven als Google en Uber maken gebruik van deze belastingtruc.

Ondanks alle kritiek binnen en buiten Europa lukt het Nederland om maatregelen tegen deze spaarpot-op-zee-constructie keer op keer te traineren (.pdf).