Een rode lichtlijn van ruim zes kilometer loopt door Amsterdam. Het is een kunstwerk van Ai Weiwei voor het Amsterdam Light Festival. De Chinese kunstenaar wil ons laten nadenken over grenzen: wie bepaalt ze, wie mag ze oversteken en wie wordt er geweigerd?
"Sinds de mens bestaat, zijn er grenzen. Fysiek, mentaal maar ook politiek", zegt Weiwei in Amsterdam, waar Nieuwsuur met hem sprak. "We hebben allemaal oordelen in ons hoofd. Over onszelf, over onze relaties met anderen. Over mannen, vrouwen. Vluchtelingen."
Zijn kunstwerk, Thinline genaamd, heeft te maken met de vluchtelingencrisis. "Thema's als territorium, nationalisme, ons dagelijks leven. Hoe we naar onszelf kijken en naar anderen. We trekken grenzen en sturen de ander weg", vertelt Weiwei in de video hieronder.
Weiwei ziet de vluchtelingencrisis als "de grootste en schandelijkste menselijke crisis sinds de Tweede Wereldoorlog". Hij levert regelmatig kritiek op het Europese vluchtelingenbeleid, met acties en kunstwerken.
In 2015 organiseerde hij met vriend en kunstenaar Anish Kapoor een demonstratieve mars in Londen. En vorig jaar pakte hij een deel van het Konzerthaus in Berlijn in met 14.000 oranje reddingsvesten die hij verzamelde op de Griekse eilanden.
Weiwei bezocht zelf vluchtelingen in 23 landen en maakte er de documentaire Human Flow over. Hij bezocht 40 kampen en sprak met 600 mensen. "De meeste vluchtelingen leven in vreselijke situaties. Ik heb die situaties geobserveerd, eerlijk proberen vast te leggen, om ons er goed naar te laten kijken."
Het maakt hem verdrietig dat veel mensen de vluchtelingen niet in hun land willen hebben. "Niet alleen om de vluchtelingen, maar ook om de mensen die in luxe leven en egoïstisch zijn. Die willen niet begrijpen wat er aan de hand is in de wereld. Het is tragisch om te zien dat Europa mensen weigert die hulp nodig hebben."
In de kunstwerken over de vluchtelingencrisis lijken ook Weiwei's eigen ervaringen verwerkt, zegt schrijver en filosoof Maarten Doorman. "Hij heeft zelf veel met het overschrijden van grenzen en de aanwezigheid van onzichtbare grenzen te maken gehad. Zijn vader is meerdere keren verbannen. Weiwei is zelf naar Amerika gegaan, kon toen China niet meer in en vervolgens China niet meer uit."
Het werk van Weiwei is altijd zeer politiek geladen geweest: met name uitgesproken kritisch ten opzichte van de Chinese regering. Volgens Doorman, die een boek schreef over geëngageerde kunst, past het werk van Weiwei in een bredere trend.
"Steeds meer kunstenaars maken politiek of geëngageerd werk. Ze willen zich uitspreken over de wereld. Daarbij moet wel worden opgepast dat het niet een soort politieke propaganda wordt. Dat maakt het als kunst oninteressant."
Hij benadrukt dat goede kunst altijd iets dubbelzinnigs heeft. "De toeschouwer moet nog de mogelijkheid hebben om er iets mee te doen, het af te maken. En als je goed naar het werk van Weiwei kijkt, zitten er altijd weer allerlei laagjes en dubbele betekenissen in."
De kracht van een kunstwerk
Niet iedereen in de kunstwereld omarmt het werk van Weiwei. Volgens sommigen is het fantasieloos, te plat, simplistisch en reduceert het sommige ingewikkelde zaken tot een zwart-wit probleem. Ook zou in veel van zijn werk vooral zijn eigen lijden centraal staan en zou hij dat op die manier uitbuiten.
Volgens Lennart Booij, artistiek directeur van het Amsterdam Light Festival, komt veel kritiek voort uit jaloezie. "Als iemand heel erg beroemd is en veel discussies weet op te roepen met zijn werken, dan levert dat automatisch kritiek op. Het zegt wat over de kracht van een kunstwerk."
Hij is ontzettend blij dat Weiwei dit jaar meedoet aan het festival. "Met zijn grenslijn door Amsterdam voert hij niet alleen een debat over vluchtelingen. Hij stelt ook vragen aan ons. Wat betekent humaniteit, kunnen wij ons verplaatsen in een ander. Het gaat uiteindelijk om ons eigen gedrag."