'Gratis op vakantie' van je bitcoins. Of is de cryptomunt een bubbel?

• Charlotte Waaijers

  redacteur Economie

Op een station in Amsterdam-Oost zijn twee studenten druk met elkaar in discussie. Onderwerp: cryptocurrency. De een, die zich voorstelt als Chillie, kocht in juni op aanraden van een vriend voor 2200 euro aan bitcoins. Zijn vriend Murat negeerde hetzelfde advies. "Vrienden zeiden toen hij 2000 euro waard was: 'je moet inkopen'. Maar ik twijfelde altijd."

De laatste weken schiet de waarde van bitcoins door het dak. Vandaag ging de cryptomunt door de magische grens van 10.000 dollar (8400 euro). De aankoop van Chillie is sinds de zomer dus zo'n vier keer meer waard geworden.

Gisteren ging ook Murat overstag: hij kocht voor 5000 euro. "We kunnen nu lekker op vakantie", zegt Chillie. "Gratis op vakantie", voegt Murat toe. Dan moeten ze hun munten wel eerst verkopen, beamen ze. En daar denken ze nog lang niet aan. "Ik heb van vrienden gehoord dat de waarde naar de 100.000 gaat."

Wat is de bitcoin: toekomst of zeepbel?

Meer en meer mensen stappen in de cryptovaluta, waarvan de bitcoin het bekendste voorbeeld is. En dat drijft de prijs flink op. Voor sommigen is de munt een investering, voor anderen is het de toekomst: een wereldwijd betaalmiddel dat banken overbodig maakt.

Toch is de prijsstijging volgens banken en veel economen een groeiende zeepbel: vol met niks dan lucht en klaar om uit elkaar te spatten. Waarom zou dat zo zijn?

Bitcoin als belegging

Aan elke bitcoin zitten twee kanten. Wie de munt koopt, hoopt dat die meer waard wordt en dat steeds meer mensen hem gaan gebruiken. De een ziet het dus als betaalmiddel, de ander ook als een mogelijk interessante belegging.

De munten zijn niet aan te slepen, vertelt Daan Kleiman van bitcoin-handelsplatform Bitonic. Zijn bedrijf koopt de cryptomunten in en verkoopt die vervolgens aan particulieren en bedrijven. "Onze voorraad is voortdurend op. We hebben heel veel nieuwe klanten."

Dat cryptovaluta als de bitcoin en ethereum steeds populairder worden, blijkt ook uit onderzoek van Kantar TNS. Volgens dat bureau bezaten 135.000 huishoudens afgelopen maand al cryptomunten. Dat is twee keer zoveel als een jaar geleden.

De groeiende populariteit heeft ook een aanzuigende werking, stelt het onderzoeksbureau: nog eens grofweg 150.000 huishoudens overwegen op dit moment om ook in te stappen. Daarnaast worden Nederlanders steeds minder voorzichtig en stoppen ze steeds grotere bedragen in de munten.

"Het merendeel van de mensen die nu instappen, doet dat omdat de prijs stijgt", denkt Teunis Brosens, econoom en bitcoin-deskundige van ING. Speculeren, noemt hij het. En dat is erg risicovol.

Voor iets minder dan de helft pakt dat gokje tot nu toe voordelig uit. Hun cryptomunten zijn meer waard geworden, stelt Kantar TNS. Dat is winst, maar wel op papier, want het levert pas extra euro's op als de munten weer verkocht worden.

Beleggen in bitcoins gaat goed zolang er meer mensen zijn die ook geloven dat de munt meer waard wordt, denkt Brosens. "Je investeert in een bedrijf, omdat je verwacht dat dat bedrijf meer waard zal worden. Maar hier investeer je alleen in de munt."

Hij noemt de waardestijging van bitcoins dan ook een bubbel. "En zoals altijd met bubbels gaat: opeens stapt iedereen eruit. De kans is groot dat er een dag komt dat mensen zeggen: ik neem mijn winst en verkoop mijn coins."

Daar is handelaar Kleiman het hartgrondig mee oneens. "Een bubbel heeft geen onderliggende waarde, maar een gedecentraliseerd transactiesysteem gebaseerd op wiskunde heeft sowieso al waarde." Bovendien zal de munt niet minder waard worden doordat er teveel van komen. Omdat er maximaal 21 miljoen bitcoins gemaakt kunnen worden, blijft hij schaars.

Bitcoin als betaalmiddel

Winstbejag is niet de enige reden dat mensen bitcoins kopen. In eerste instantie was de munt, zelf niet meer dan een digitale code, bedoeld als betaalmiddel. Als meer mensen vertrouwen hebben in de munt als betaalmiddel, kan dat ervoor zorgen dat hij waarde behoudt.

Het idee achter de cryptovaluta is dat, in tegenstelling tot 'gewoon geld', transacties in bitcoins mogelijk zijn zonder tussenkomst van banken of overheden. Veel kopers van de cryptomunt vertrouwen deze instituties hun geld liever niet toe.

'Net goud'

Eigenlijk is de bitcoin net goud, zegt Daan Kleiman, van Bitonic. "Het is een investering. En je kunt er ook mee betalen, maar dat is niet makkelijk." Dat heeft er onder meer mee te maken dat bijvoorbeeld (nog) niet alle winkels de bitcoin accepteren.

Maar er zijn nog andere beperkingen die de groei van de bitcoin in de weg kunnen staan. Zo is het verwerken van een transactie door het blockchain-netwerk van computers een complexe klus. Het vraagt om ingewikkelde berekeningen, en omdat elke computer een lijst van alle transacties bijhoudt, moet elke computer die lijst voortdurend bijwerken.

Stroomslurpers

Hoe meer bitcoins er komen en hoe groter het netwerk wordt, des te meer energie het kost om een transactie te doen. Eén overboeking verbruikt op dit moment evenveel kWh aan stroom als een heel huishouden in een maand, schat Brosens. Als bitcoin een land zou zijn, stelt de Bitcoin Energy Consumption Index, zou het op de 64ste plaats staan op de wereldwijde ranglijst van energieverbruik.

Daarnaast zijn de berekeningen en updates tijdrovend. Het kan wel een uur duren voordat een transactie is doorgevoerd. Wereldwijd kunnen er op dit moment minder dan 10 transacties per seconde gedaan worden. Ter vergelijking: creditcardmaatschappij Visa kan er tienduizenden per seconde verwerken.

Dat schaalbaarheid nog een probleem is, daar is Kleiman het mee eens. "Al die computers die de transacties moeten goedkeuren, dat is nog heel inefficiënt en log." Toch denkt hij dat daar oplossingen voor komen. "Kijk naar de wetenschappers en wiskundigen die hier aan werken: dat zijn de grootste talenten ter wereld."

Een veelgemaakt verwijt aan banken is dat ze alleen maar kritisch zijn op cryptomunten, omdat ze de rol van banken in de toekomst overbodig zouden kunnen maken. Kleiman vindt dat lastig in te schatten. "Ik denk wel dat het bedreigend voor ze is, maar ook omdat ze het niet snappen."

'Geen betaalmiddel'

Overheden, centrale banken en toezichthouders als de AFM beschouwen cryptovaluta niet als betaalmiddel. Zij houden er dus ook geen toezicht op en kunnen (en willen) niets ondernemen om de koers ervan te corrigeren.

Banken en toezichthouders krijgen een steeds kleinere rol, verwacht Kleiman. "En dat is gezond. Dat laat de financiële crisis wel zien. Als er iets misgaat, moeten banken overeind gehouden worden met belastinggeld. Ik denk dat veel mensen daar niet blij mee zijn."

Waar de waardestijging van de bitcoin precies eindigt, daar durft niemand zijn handen aan te branden. Volgens ING-deskundige Brosens helpt de prijsgroei in elk geval niet voor het gebruik van de munt als betaalmiddel. "Je zou wel gek zijn als je het nu gebruikt om te betalen. Want de volgende dag is hij meer waard."

De vrienden Murat en Chillie gebruiken hun bitcoins voorlopig ook niet om mee te betalen. "Het is gewoon een investeringsmiddel", zegt Murat. Chillie sluit zich daarbij aan. "Het is een probeerseltje met wat extra geld dat je hebt. Het is niet al het geld dat ik heb, dat is een te groot risico. Als je het kwijt bent, heb je niks meer."

Minister waarschuwt

Minister Wopke Hoekstra waarschuwt voor bitcoins. In gesprek met RTL zegt hij dat hij de waarschuwingen van De Nederlandsche Bank en de AFM begrijpt. "Bij normale bankrekeningen is het zo dat, mocht het mis gaan, er het depositogarantiestelsel is. Dat betekent dat spaarders tot een heel hoog bedrag beschermd zijn."

Die bescherming hebben bitcoinbezitters niet, benadrukt hij. "Dus het is belangrijk dat mensen zich realiseren dat als ze in bitcoins stappen, dat helemaal voor eigen rekening en risico is."

Hoekstra heeft zelf naar eigen zeggen geen bitcoins. "Dat is allemaal veel te ingewikkeld voor mij."