Abel Tasman deed niks fout, maar de VOC'er vond geen goud
Het is precies 375 jaar geleden dat ontdekkingsreiziger Abel Tasman uit het Groningse Lutjegast het huidige Tasmanië ontdekte. In het Noordelijk Scheepvaartmuseum in Groningen is vandaag een tentoonstelling geopend over de VOC-vaarder. Volgens conservator Karen Meirik verdient hij meer waardering in Nederland.
Het zijn de jaren 40 van de 17e eeuw, aan het einde van de Tachtigjarige Oorlog. De Nederlanders kijken vol jaloezie naar al het zilver dat de Spanjaarden vanuit Zuid-Amerika importeren. "Zoals Columbus voor de Spanjaarden een continent ontdekte, zo moest Tasman voor de Hollanders er een ontdekken", legt Meirik uit in Met het Oog op Morgen. De Groninger werd daarom op expeditie gestuurd.
Reuzen op het eiland
De VOC was er namelijk van overtuigd dat er een mythisch 'Zuidland' zou moeten bestaan, omdat de zuidelijke en noordelijke halfronden anders niet 'in evenwicht' zouden zijn. Het Zuidland ligt op dezelfde breedtegraad als Nederland, maar dan op het zuidelijk halfrond. "Ze verwachtten dat er met die volkeren dan wel viel te handelen."
Tasmans expeditie verliep moeizaam, door de sterke poolwind en woeste golven. Hij vond geen continent ter grootte van Zuid-Amerika, maar een rotsachtig eiland, dat hij vernoemde naar zijn opdrachtgever: het Antonie van Diemensland. Ruim twee eeuwen later werd het herdoopt naar de huidige naam Tasmanië.
Hij vond geen goud en zilver, maar claimde het eiland met een paal en een vlag, zodat VOC-schepen er terecht konden voor hout. Uit de scheepsjournaals blijkt dat ze sporen van mensen ontdekten. "Ze hoorden muziek en zagen rookwolken," vertelt de conservator. "Maar ze dachten dat er reuzen waren, omdat de sporen zo ver uit elkaar lagen."
Tasman behield zijn hoge verwachtingen en voer door naar het oosten, waar hij Nieuw-Zeeland ontdekte. Daar had hij als eerste Europeaan ooit een ontmoeting met de Maori, de inheemse bevolking. Tasman volgde de VOC-instructies om bij onbekende volkeren het vertrouwen te kweken door hun gedrag te spiegelen.
"De Maori bliezen op een schelptrompet, dus Tasman liet zijn trompetter hetzelfde doen. Maar dat bleek voor de Maori te gelden als een oorlogsverklaring." De volgende ochtend werden vier bemanningsleden van Tasman door de Maori aangevallen en vermoord. Het incident aan de 'Moordenaarsbaai' wordt in Nieuw-Zeeland nog ieder jaar herdacht.
Degelijk en saaie man
Abel Tasman is opvallend populair in Nieuw-Zeeland en op Tasmanië. "Overal vind je zijn naam terug," volgens Meirik. "De Tasmaniërs kozen er zelf voor om hun eiland naar de ontdekkingsreiziger te vernoemen."
Veel VOC-scheepsvaarders staan bekend om hun hardhandige optreden. Vanwege dit gewelddadige verleden wil de partij Denk verwijzingen naar 'zeehelden' als Jan Pieterszoon Coen en Michiel de Ruyter uit het straatbeeld laten verdwijnen. Naast het Maori-incident zijn er geen gewelddadigheden van Abel Tasman bekend. Kleeft er aan de ontdekkingsreiziger dan geen enkele smet?
"Uit de scheepsjournaals blijkt dat hij eigenlijk heel degelijk en saai was," ontdekte de conservator. "Hij was heel erg van de Nederlandse overlegcultuur. Hij besprak alles met zijn bemanning. Het was een soort vriendengroep." Ze vindt dan ook dat Nederland Tasman meer mag waarderen. "Hij was immers de eerste Nederlander die helemaal rondom Australië voer."
De VOC was minder tevreden over zijn verdiensten. Hij faalde in zijn zoektocht naar het gehoopte goud en zilver en was volgens zijn werkgever te weinig doortastend. De VOC oordeelde: 'Het echte verkenningswerk laten we aan een meer nieuwsgierige opvolger over'.
Uiteindelijk mocht hij nog één maal op missie langs de Noord-Australische kust, maar het gedroomde goud vond hij nooit meer.
