De moord op JFK: wat staat er in de geheime documenten?

• Maarten Berkelaar

  redacteur Bureau Washington

Het is een moment waar Amerikaanse historici en journalisten reikhalzend naar uitkijken. Washington geeft vandaag duizenden geheime overheidsdocumenten vrij over de moord op oud-president John F. Kennedy. President Trump kan de publicatie nog tegenhouden, maar hij gaf vorige week al aan dat hij niet zal ingrijpen.

Een commissie onder leiding van opperrechter Warren deed in de jaren zestig onderzoek naar de moord op Kennedy in Dallas. Hij kwam tot de conclusie dat de 24-jarige communist Lee Harvey Oswald op 22 november 1963 in zijn eentje had gehandeld bij de aanslag op de president. Oswald kwam twee dagen na de moord zelf om het leven. Nachtclubeigenaar Jack Ruby schoot hem dood.

De meeste Amerikanen geloven niet dat Oswald een lone wolf was. Ruim een halve eeuw na de moordaanslag, is een meerderheid nog altijd overtuigd van een complot. De dood van Kennedy is dan ook al decennia omgeven met samenzweringstheorieën.

Zo zouden er zeker twee schutters zijn geweest en had de Amerikaanse maffia opdracht gegeven tot zijn dood. Anderen zijn ervan overtuigd dat de CIA achter de aanslag zat. Of: het communistische Cuba van Fidel Castro had Oswald naar Dallas gestuurd.

Geweer van 24 dollar

"In veel opzichten zijn de samenzweringstheorieën begrijpelijk. Hoe kon het immers dat de machtigste man ter wereld werd omgelegd door een 24-jarige mislukkeling die per post een geweer van 24 dollar had besteld? Veel Amerikanen snapten dat niet", zegt journalist en historicus Philip Shenon.

Shenon deed onderzoek naar de Warren-commissie. In zijn boek A Cruel and Shocking Act: The Secret History of the Kennedy Assassination legt hij uit dat het onderzoek gedoemd was te falen. Zo was opperrechter Earl Warren een grote bewonderaar van de president. Hij was drukker bezig met het beschermen van Kennedy's reputatie dan het naar boven halen van de waarheid.

Bovendien was het onderzoek bijzonder gebrekkig, ontdekte Shenon. De CIA en de FBI hielden volgens hem kritieke informatie uit handen van de Warren-commissie. Zo werden bewijsstukken en ooggetuigen weggehouden. Ook logen de inlichtingendiensten tegen de onderzoekers.

Was er sprake van een complot?

"Er was zeker een samenzwering om bewijsmateriaal te laten verdwijnen. De inlichtingendiensten probeerden informatie te verhullen waaruit zou blijken hoeveel ze al wisten over Lee Harvey Oswald vóór de aanslag."

Wat weten we over de geheime documenten die Washington vrijgeeft?

"We weten ongeveer wat erin staat. Het interessantste materiaal komt wat mij betreft van het CIA-kantoor in Mexico-Stad. Ik hoop te leren wat de CIA wist over het bezoek van Lee Harvey Oswald aan Mexico. En misschien is er informatie over het verband tussen de georganiseerde misdaad en de moord op Kennedy."

Wat hoopt u te ontdekken?

"Ik ben altijd gefascineerd geweest door het bezoek van Lee Harvey Oswald aan Mexico. Er zijn berichten dat er foto's bestaan van hem in Mexico-Stad en misschien zijn er ook bandopnames. Dat materiaal is allemaal verdwenen na de aanslag. Wellicht komt dat nu weer naar boven."

Wat is bekend over zijn bezoek aan Mexico?

"Oswald was een overtuigd marxist en toegewijd aan de Cubaanse revolutie van Fidel Castro. Enkele weken voor de aanslag op Kennedy gaat hij naar Mexico-Stad in een ogenschijnlijke poging een Cubaans visum te krijgen, zodat hij kan overlopen naar Cuba. Tijdens zijn bezoek wordt hij in de gaten gehouden door de CIA. Die ziet dat hij de ambassades van Cuba en de Sovjet-Unie binnenloopt."

"We hebben ook ontdekt dat hij een ontmoeting had met een KGB-agent die gespecialiseerd was in liquidaties. Hoe kon het dat de CIA geen alarm sloeg? We hebben het over een ex-marinier, een overtuigd communist die net een ontmoeting had gehad met de KGB. Deze man was duidelijk een gevaar. Als ze alarm hadden geslagen, was Oswald waarschijnlijk opgepakt voordat hij naar Dallas kon reizen. Dan had de wereld er heel anders uitgezien."

Verzetten de inlichtingendiensten zich tegen de publicatie?

"Ik begrijp dat de FBI en CIA hun best doen Trump te overtuigen de documenten niet vrij te geven. Ik vermoed dat hij uiteindelijk een aantal documenten geheim zal houden."

Wat zit daar achter?

"Ik zie geen enkel logisch argument voor het achterhouden van de informatie. Een deel van het materiaal is vrij recent en dateert uit de jaren 90. Het kan zijn dat er nog altijd connecties zijn met lopende onderzoeken. Mogelijk zijn er nog mensen in leven die bij die onderzoeken betrokken zijn. Het zou gevaarlijk kunnen zijn als hun identiteit bekend wordt. Maar als historicus vind ik het tijd om zoveel mogelijk complottheorieën de mond te snoeren."

Kan schaamte ook een reden zijn?

"Absoluut. Bij samenzweringen denken we altijd dat de overheid een kwaadaardige daad wil verhullen. Na jaren in Washington kan ik je vertellen dat bureaucraten eerder hun incompetentie proberen te verbergen. In het geval van Kennedy faalde de overheid in te grijpen bij Lee Harvey Oswald. We wisten al voor de aanslag dat hij een gevaar was. Die informatie proberen ze al 54 jaar te verbergen."

U, als historicus, bent natuurlijk hartstikke blij met de documenten.

"Zeker. Maar ik denk wel dat het een logistieke nachtmerrie wordt. We hebben het hier over tienduizenden zo niet honderdduizenden pagina's aan informatie die ze allemaal tegelijk vrijgeven. Lezers zullen snel gefrustreerd raken. Dit komt omdat de documenten vol staan met van codenamen en jargon van de FBI en CIA. Het zal misschien jaren duren voordat we echt begrijpen wat erin staat."