Verwoest en failliet Puerto Rico was eerst groen, maar is nu bruin
De luchthaven van San Juan is ramvol. Eilandbewoners, met een enkeltje naar het Amerikaanse vasteland op zak, hebben ladingen koffers meegenomen. Hun intentie is duidelijk: zij komen voorlopig niet meer terug.
Vier weken nadat orkaan Maria een spoor van vernieling achterliet, is de nood nog altijd hoog op Puerto Rico. Een derde van de bevolking moet het zonder drinkwater stellen en 85 procent van de eilandbewoners heeft nog altijd geen stroom. De meeste ziekenhuizen draaien op noodgeneratoren en kunnen daardoor maar beperkte voorzieningen aanbieden.
Vervuild water
De hulpverlening vanuit de Verenigde Staten is de laatste twee weken steeds beter op gang gekomen, maar in de afgelegen delen van het bergachtige eiland sijpelt de hulp maar mondjesmaat door.
Het officiële dodental staat nu op 48 en loopt gestaag op. Toen de orkaan over het eiland trok, stierven zestien Puerto Ricanen. Nu overlijden de eilandbewoners door vervuild water of een gebrek aan medicijnen en andere medische voorzieningen.
Aanvankelijk waren het vooral zieken en ouderen die richting het Amerikaanse vasteland trokken, maar ook steeds meer jongeren overwegen de oversteek te maken. Edgar DeJesus is een medische student aan de universiteit van San Juan. Veel van zijn studiegenoten zijn van plan te vertrekken.
"Al voor de orkaan hadden we een groot tekort aan artsen op Puerto Rico. Soms moest je al tien maanden wachten voor een afspraak met een dokter. Dat zal alleen maar erger worden. Er is geen elektriciteit en telefoon- en internetverkeer is nog altijd gebrekkig. Veel jonge artsen zullen vertrekken, omdat ze in Amerika betere kansen hebben."
"Kijk eens om je heen. Alles is bruin geworden. Dit eiland was eens helemaal groen." Heidi Calero wijst op de geknakte bomen in haar straat in San Juan. Puerto Rico heeft als bijnaam 'La Isla del Encanto', het betoverde eiland. Het Amerikaanse territorium staat bekend als een groen vakantieparadijs met uitgestrekte bossen, maar de orkaan heeft alle bladeren van de bomen gerukt.
De econome Calero maakt zich echter niet zo druk over de bomen. "Die bladeren komen wel weer terug." Ze maakt zich vooral zorgen over de economische vooruitzichten van Puerto Rico. "We hebben een Marshallplan nodig. We moeten de infrastructuur en de telecommunicatie weer opbouwen. We hebben water nodig. We moeten wegen herstellen en de bruggen die volledig verwoest zijn. Dit gaat geen maanden duren, maar jaren."
Dat vergt wel miljarden aan investeringen. Geld dat Puerto Rico niet heeft. Onder de natuurramp ligt namelijk een permanente crisis: het eiland is failliet. Na jaren van financieel wanbestuur heeft Puerto Rico een overheidsschuld van 73 miljard dollar. Pogingen om de schulden onder controle te krijgen, leidden de afgelopen tien jaar tot zware bezuinigingen, maar het mocht niet baten. Sinds 2005 verkeert Puerto Rico in een depressie en daardoor kwam een exodus op gang. Tussen 2007 en 2017 kromp de bevolking met ruim tien procent, van 3,8 miljoen naar 3,4 miljoen inwoners.
Calero: "Dit hebben we in Puerto Rico nog nooit eerder gezien. Het ergste dat we mee hadden gemaakt was twee jaar recessie tijdens de oliecrisis. Nu hebben we al twaalf jaar achtereen een krimpende economie."
Puerto Rico staat dan ook op een tweesprong, zegt Calero. Het eiland kan onmogelijk op eigen kracht herstellen van de verwoestingen die orkaan Maria heeft aangericht. "Wat gaan de Verenigde Staten doen? Willen ze ons helpen? En zo ja, hoe gaan ze dan ons helpen? Willen ze een krachtige economie op gang brengen, zodat mensen in plaats van vertrekken hier blijven?"
Tegemoetkomen
Het antwoord op die vraag is niet eenvoudig. Washington geeft voortdurend wisselende signalen af. Afgelopen week maakte het Congres tientallen miljarden vrij voor de Amerikaanse gebieden die getroffen zijn door de orkanen Harvey, Irma en Maria. Een groot deel van dat geld is bestemd voor het herstel van Puerto Rico.
Maar president Trump suggereerde de afgelopen weken meerdere malen dat de Puerto Ricanen de problemen aan zichzelf te wijten hebben. "Puerto Rico heeft de orkanen overleefd. Nu doemt een financiële crisis op die zij grotendeels zelf gecreëerd hebben. Het elektriciteitsnetwerk en de infrastructuur waren al rampzalig voor de orkanen", tweette Trump, die in een adem waarschuwde dat de militairen en andere federale hulpverleners "niet voor altijd" kunnen blijven.
Toch zal Washington Puerto Rico tegemoet moeten komen in de schuldencrisis, stelt directeur Luis Burdiel van de Economische Ontwikkelingsbank van Puerto Rico. "Je kan de schuldencrisis niet meer los zien van de natuurramp. Als je niets aan de schulden doet, riskeer je een humanitaire ramp."
Snel handelen
Burdiel en zijn team hebben de zware taak om de eilandeconomie nieuw leven in te blazen. Hij is hoopvol. "Het is triest wat er nu gebeurt, maar er is licht aan het einde van de tunnel. Rampen als deze bieden ook kansen. Als je dit goed aanpakt, kunnen we hier sterker uitkomen."
Maar de Puerto Ricaanse en Amerikaanse overheid moet dan wel snel handelen, beseft Burdiel. "Als een bedrijf de deuren sluit door een orkaan, heb je maar een beperkte tijd om in te grijpen. Anders sluit het bedrijf voorgoed en vertrekken de werknemers naar het Amerikaanse vasteland."
Tweederangsburgers
Burdiel wijst op nog een ander probleem: de status aparte van Puerto Rico. Eeuwenlang was het eiland Spaans bezit, maar na de Spaans-Amerikaanse oorlog kwam Puerto Rico in 1898 in Amerikaanse handen. De belangrijkste staatsrechtelijke wijziging volgde met de Jones Act van 1917. Die wet gaf de Puerto Ricanen weliswaar het Amerikaanse staatsburgerschap, maar ze mochten niet meestemmen in presidentsverkiezingen en kregen ook geen vertegenwoordiging in het Congres.
Een tweede Jones Act legde Puerto Rico in 1920 ook economische beperkingen op. Die wet bepaalt dat alleen schepen onder Amerikaanse vlag en met een Amerikaanse bemanning goederen mogen vervoeren tussen havens in de Verenigde Staten. In praktijk betekent dat de Puerto Ricanen al hun goederen van het Amerikaanse vasteland moeten importeren. Dat maakt het leven voor Puerto Rico, dat op bijna 2000 kilometer afstand ligt van Florida, extra duur. Volgens een rapport van de Federal Reserve Bank of New York hindert dit de economische ontwikkeling van Puerto Rico.
Helaas zijn we tweederangsburgers.
Veel eilandbewoners voelen zich dan ook als tweederangsburgers behandeld door Washington. De verschillende reacties van Trump op de orkanen Harvey en Maria bevestigen voor de eilandbewoners dat beeld. Burdiel, die Puerto Rico een "Amerikaanse kolonie" noemt, is het daarmee eens.
"Helaas zijn we tweederangsburgers. We hebben een democratisch tekort. Stel, je woont in Amsterdam en je kan wel op je burgemeester stemmen, maar niet op je premier. Dat is wat er aan de hand is in Puerto Rico. We kunnen een eigen gouverneur kiezen, maar niet een president. We hebben geen vertegenwoordiging in het Congres dat de wetten maakt voor Puerto Rico."
Met andere woorden: politici in Washington kunnen de wensen van Puerto Ricanen veilig negeren, zonder dat het hen stemmen kost. Burdiel wil dan ook dat dat Puerto Rico een volwaardige Amerikaanse staat wordt.
Stemmen
Dat is ook in het eigenbelang van Washington, stelt econome Heidi Calero. "Nu al wonen vijf miljoen Puerto Ricanen op het Amerikaanse vasteland. Dat aantal zal alleen maar groeien. Hier mogen ze niet stemmen in de presidentsverkiezingen, maar als je als Puerto Ricaan naar Florida of Californië verhuist, kan dat wel. Je hebt dan dezelfde rechten als alle andere Amerikaanse burgers. Die stem kun je niet langer negeren."
