Spanje versus Catalonië: de scenario's voor de komende dagen

De Spaanse en Catalaanse wensen liggen mijlenver uit elkaar. Bemiddeling lijkt ver weg, want de twee regeringen staan lijnrecht over elkaar. Lees hier enkele mogelijk scenario's, van radicaal tot gematigd, voor de komende dagen.

Radicale breuk

De Catalaanse regiopresident Puigdemont kan op de korte termijn de onafhankelijkheid uitroepen. Iets wat de Spaanse regering weigert te accepteren. Dat bleek uit het keiharde ingrijpen van Madrid op de dag van het referendum.

Puigdemont kan het op twee manieren doen. Optie 1 is een onmiddellijke, eenzijdige afscheiding van Spanje. Dat heeft grote gevolgen, legt Eric Storm uit. Hij is Spanje-deskundige aan de Universiteit van Leiden.

"De internationale gemeenschap erkent Catalonië niet als staat. De westerse landen niet, maar ook landen als Rusland en China niet." Dat betekent dat Catalonië meteen geen onderdeel meer is van de EU en ook buiten de Schengenzone valt.

"Catalonië is welvarend en op zich een levensvatbare staat, maar zonder internationale steun en zonder lidmaatschap van de EU, hebben de Catalanen geen enkele kans", zegt Storm. "Banken zullen niet meer vallen onder de Europese Centrale Bank en je ziet nu al dat een grote Catalaanse bank zijn zetel naar het Spaanse Alicante verhuist." Ook het eerste bedrijf is al verplaatst naar Madrid.

Gematigd scenario

Is onafhankelijkheid dan sowieso kansloos? "Er zijn ook Catalanen die voor een gematigde afscheiding zijn", zegt Storm. Die groep wil ook onafhankelijkheid, maar niet zonder steun van het buitenland. Zij willen eerst een routekaart opstellen om de staat Catalonië vorm te geven.

Storm: "Catalonië heeft nu bijvoorbeeld geen eigen belastingdienst, geen eigen wetgeving, geen leger. De gematigde krachten pleiten dus voor een overgangsfase waarin dat eerst wordt geregeld."

Puigdemont zelf wil waarschijnlijk een gematigde breuk. "Maar het punt is dat zijn regering steunt op een minderheidscoalitie. Zij hebben dus voor dit voorstel de gedoogsteun nodig van de linkse partij Candidatura d'Unitat Popular. En laat dat nu net de partij zijn die meteen optie 1, die van een radicale afscheiding, op tafel zal gaan leggen", zegt Storm.

Spanje: radicaal of gematigd ingrijpen

Spanje staat eigenlijk voor een dezelfde dilemma. Dat de Spanjaarden zullen ingrijpen als Puigdemont de onafhankelijkheid uitroept, staat zo goed als vast. Maar ook zij hebben de keus tussen radicaal of gematigd ingrijpen.

Als de Spaanse premier Rajoy het heel hard wil spelen, kan hij artikel 155 van de grondwet inzetten. Met dat artikel kan Spanje de autonomie van Catalonië opheffen. Dan wordt het Catalaanse parlement helemaal ontbonden.

Een andere optie is dat politie en justitie worden ingeschakeld. Storm: "Dat is eigenlijk wat ze nu ook al doen. Zo zijn er twaalf hoge ambtenaren aangeklaagd, onder wie de leider van de Catalaanse politie."

"Ik zou Spanje echt aanraden om te wachten met artikel 155", zegt Storm. "Zij kunnen beter wachten tot Catalonië zelf inziet wat onafhankelijkheid in de praktijk betekent. Maar aan de andere kant moeten zij ook buitensporig geweld vermijden. Voor Spanje valt en staat alles met de timing. Het laatste wat zij willen, is dat zij het imago krijgen van een repressieve staat. Zoals het drama tijdens het referendum. Dat is niet goed voor hun internationale goodwill."

Alternatieve bemiddelaars?

Niet alleen Catalonië kent een minderheidsregering, ook de Spaanse premier Rajoy is leider van een minderheidscoalitie. Kunnen de gedoogpartners en oppositiepartijen misschien nog zorgen voor een wending in de houding van Spanje of voor de positie van Rajoy?

Storm: "De belangrijkste gedoogpartner is een Catalaanse partij. Maar tegelijk zijn ze Spaans-nationalistisch, dus zij steunen Rajoy. Dan heb je nog de socialisten. Die zouden een motie van wantrouwen kunnen indienen. Maar of ze dat gaan doen, is nog de vraag. Zij steunen Rajoy namelijk wel als het gaat om het illegaal verklaren van het referendum, maar hebben ook grote kritiek op het gewelddadige optreden van de politie afgelopen week."

Europese Commissie

Brussel speelt een cruciale rol. Want zonder lidmaatschap van de EU is Catalonië niet levensvatbaar. Zal de commissie gaan bemiddelen? Waarschijnlijk niet. De EU heeft al aangegeven dat het gaat om een interne Spaanse aangelegenheid. "Bovendien zitten ze daar niet te wachten op meer regio's die dan ook onafhankelijkheid willen. Ze willen geen precedent scheppen," aldus Storm.

Anderen

Brussel wil dan niet, er zijn genoeg mensen die zich wel hebben opgeworpen als bemiddelaar. De leider van de Baskische partij bijvoorbeeld, maar die heeft volgens Storm zelf ook belangen bij zo'n positie, zoals meer bevoegdheden. Dus het is niet waarschijnlijk dat hij gaat bemiddelen. Al zijn de Basken wel belangrijk, omdat ze nu hun steun hebben ingetrokken aan Rajoy tot er een oplossing is.

De burgemeester van Barcelona heeft zich aangeboden en de linkse partij Podemos ook. En dan is er volgens Storm nog een onverwachte bemiddelaar: de kerk. "De bisschoppen van Barcelona en Madrid zijn al op bezoek geweest bij Rajoy." Zowel Rajoy als Puigdemont is overtuigd katholiek. "Dus misschien haalt dat nog iets uit."

Welk scenario is uiteindelijk het meest waarschijnlijk?

"Ik denk niet dat bemiddeling op dit moment zin heeft. Daarvoor is het nu nog te vroeg. Want de uitgangspunten liggen mijlenver uit elkaar", zegt Storm. De Spaanse regering wil alleen onderhandelen als de Catalanen hun onafhankelijkheidsidee laten varen. En de Catalanen willen alleen onderhandelen over hoe hun onafhankelijkheid gestalte kan krijgen.

Ook compromissen lijken ver weg. Storm: "De minister van Economische Zaken heeft al voorstellen gedaan over meer geld naar infrastructuur of een deel van belastinggeld dat ze mogen houden. Maar ik denk dat dat soort compromissen pas gesloten kunnen worden als een van de twee regeringen valt en er een nieuwe regering komt."

Uiteindelijk denkt Storm dat er pas een einde komt aan de huidige patstelling als Catalonië inziet dat wat zij het liefste willen onmogelijk blijkt.