Dementie en euthanasie: een moeilijke combinatie, bleek vandaag weer

Kun je beslissen over euthanasie als je dement bent? Dat het antwoord op die vraag complex is, werd ook vandaag weer duidelijk. Het Openbaar Ministerie is een strafrechtelijk onderzoek begonnen naar een arts omdat zij mogelijk een strafbare euthanasie heeft uitgevoerd bij een vrouw met dementie.

"Het blijft erg ingewikkeld, vanwege het kantelpunt van de ziekte", zegt een woordvoerder van de Levenseindekliniek. Dat kantelpunt ligt bij de wilsbekwaamheid van de patiënt. Volgens de kliniek is het zaak om een euthanasiewens vast te leggen voordat de dementie de overhand krijgt.

Wanneer dat "juiste moment" is, zou in overleg moeten worden bekeken. "Want je wilt euthanasie zo lang mogelijk uitstellen als je de diagnose hebt, maar nog goed bent. Wanneer het kantelpunt naar wilsonbekwaam komt, is moeilijk te voorspellen. Soms ben je dan te laat. Maar te vroeg kan ook niet, je moet binnen het wettelijk kader passen. Dus als je nog te goed bent, kan euthanasie ook niet."

Een complexe situatie, dus. Ook in deze zaak. De 74-jarige vrouw in kwestie had een euthanasieverklaring ondertekend toen ze nog wilsbekwaam was. Maar in gesprekken die ze voerde toen het al slechter ging met haar, gaf ze weliswaar aan dood te willen, "maar niet nu". Ze wilde pas euthanasie plegen als ze zo dement was dat ze in een verpleeghuis zou worden opgenomen.

Dat gebeurde. Toch zei ze daar op het ene moment dood te willen, op andere momenten leek ze verder te willen leven. "Het wettelijk kader is duidelijk", zegt de Levenseindekliniek. "Als iemand op het laatste moment nog aangeeft geen euthanasie te willen, dan moet je het niet doen. De vraag is natuurlijk of dat in deze zaak zo was."

Dat er een strafrechtelijk onderzoek wordt geopend, is uitzonderlijk. De afgelopen jaren stuurden de tuchtcolleges 33 zaken door naar het Openbaar Ministerie, maar werden maar twee strafrechtelijke onderzoeken gestart.

En dat is niet het enige bijzondere aan deze zaak, zegt OM-woordvoerder Wouter Bos. Euthanasiezaken waarbij dementie een rol speelt komen volgens hem bijna nooit voor. "Het is de eerste keer dat we in een zaak als deze een strafrechtelijk onderzoek starten", zegt Bos. "Euthanasie is toegestaan, maar moet wel voldoen aan een serie zorgvuldigheidseisen. In deze zaak is er de verdenking dat er niet aan alle eisen is voldaan."

Vervolging

Als de zaak tot een vervolging leidt, zal dat de eerste keer zijn. "In de vijftien jaar waarin de euthanasiewetgeving nu van kracht is, is nog geen enkele arts vervolgd", zegt de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde. "Artsen gaan zorgvuldig te werk, zo blijkt steeds weer uit de evaluaties."

De Levenseindekliniek roept mensen op om een euthanasieverzoek op grond van dementie tijdig te doen. Zo kan gezamenlijk het juiste moment van uitvoeren gekozen worden.