'Soms is het goed om een losbandig voorbeeld te hebben'

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

"We genieten ervan een cocktail te maken, wat hors-d'oeuvres, muziekje aan op de grammofoon, met een vrouwelijke metgezel voor een gesprek over Picasso, Nietzsche, jazz en seks", schreef Hugh Hefner in het voorwoord van de eerste editie van Playboy. Je hoort het hem zeggen, glas in zijn hand, zijn huisjasje misschien iets te ver open.

"Ik heb Playboy nooit als een seksblad gezien", zei de vandaag overleden bloottycoon eens. "Voor mij was het een lifestylemagazine waarin seks een belangrijk onderdeel was." Als voorloper van de vrije jaren 60 wilde Hefner daar volwassen over doen. Dankzij zijn mondaine blad moest het onderwerp niet meer alleen geassocieerd worden met hitsige tieners en smoezelige mannen in regenjassen.

"Hij belichaamde de anti-burgerlijkheid", zegt mediawetenschapper Linda Duits, die veel over media en seksualiteit schreef. "Hij was een voorvechter voor een meer vrije seksualiteit, een product van een seksuele revolutie die nooit helemaal heeft doorgezet. Hij moest uiteindelijk het onderspit delven."

De eerste editie van Playboy werd in 1953 aan de keukentafel van de familie Hefner in elkaar gezet, gefinancierd met een nieuwe hypotheek en geld van vrienden en familie. De 27-jarige uitgever gaf het nummer geen datum mee, uit vrees dat er geen vervolg zou komen.

De grootste trekker was een fotoreportage van Marilyn Monroe. De foto's waren vier jaar eerder genomen voor een blootkalender, vlak voordat ze een Hollywoodster werd. Voor 50 cent konden lezers zich vergapen aan de "onbetwiste liefdesgodin", voor het eerst in full color. "Gelukkig geeft ze ons een ongewoon volledig kijkje op wat haar zo aantrekkelijk maakt, om nauwgezet te bestuderen en overdenken", staat in de begeleidende tekst (al is de vraag hoeveel mensen dat lazen).

De 51.000 exemplaren waren binnen twee weken uitverkocht. Zoiets kende men niet in het puriteinse Amerika. Andere mannenbladen, schimpte Hefner in zijn voorwoord, gingen te veel over het buitenleven, reizen, mode, doe-het-zelven. "Wij richten ons meer op entertainment."

Vrouw als lustobject

Het blad heeft in grote mate invloed gehad op het huidige beeld van het vrouwenlichaam. "Ik denk dat het heeft bijgedragen aan meer openheid en minder preutsheid als het gaat om het bedekken van het lichaam", zegt Sylvia Holla, onderzoeker vrouwengeschiedenis. "Het lichaam mag er zijn, een vrouw mag er ook plezier beleven en het laten zien."

Maar het blad kon ook regelmatig rekenen op kritiek van feministen. "Het is vooral de vrouw die bekeken wordt, en de man die bekijkt", zegt Holla. "En dat zorgt voor een scheve machtsrelatie tussen mannen en vrouwen: de man bekijkt, definieert en consumeert de vrouw als lustobject."

Naaktfoto's dus, schuine grappen, gewaagde cartoons. Maar ook, hoe lacherig er ook over wordt gedaan, spraakmakende interviews met Fidel Castro, James Carter, Martin Luther King, John Lennon en literaire stukken van Roald Dahl, Norman Mailer en Woody Allen. Zo gaf Hefner zijn blad meer cachet dan een gemiddeld seksblaadje. "Het is uiterst 'in' om een nummer van Playboy op de koffietafel te hebben, al dan niet geflankeerd door enkele dure buitenlandse modebladen", schreef het Algemeen Handelsblad in 1969.

The New York Times noemt Hefner in één adem met Walt Disney. Net als Walt werd 'Hef' de verpersoonlijking van de levensstijl die zijn magazine uitdroeg. Nadat zijn huwelijk was stukgelopen stortte hij zich in het nachtleven, in een onberispelijke smoking of in een zijden pyjama. Een "oversekste Peter Pan" die zijn dromen leefde, karakteriseerde persbureau Reuters.

"Dat ik ben wie ik ben, komt deels door mijn puriteinse opvoeding. Bij mij thuis werd er niet gedronken, niet gepraat over seks. Ik zag al snel hoe schadelijk en hypocriet dat was." Liever nam Hefner het op voor een lossere seksuele moraal. "Ik heb veranderd hoe mensen naar seks kijken. Aardige mensen kunnen nu gewoon samenwonen."

Makkelijk ging het niet. Hefner moest Playboy bij de Amerikaanse rechter verdedigen. Het blad werd verboden in China, Saudi-Arabië, Ierland. In 1983 meende 5 procent van de Amerikaanse katholieken dat Hefner naar de hel zou gaan (tegen 10 procent voor Judas).

Playboy lag ook onder vuur van feministen. Toen het blad in 1983 voor het eerst in een Nederlandse editie verscheen, gooiden betogers alle exemplaren van de Athenaeum Boekhandel in een Amsterdamse gracht.

Duits begrijpt die ophef, maar plaatst een voetnoot. "In Playboy is inderdaad sprake van objectivering van de vrouw. Ze worden neergezet ter plezier van de man. Dat is schandalig als het ongevraagd en ongewenst is. Maar de Playboy-bunny's verdienen er veel geld mee. Er is veel mis in de porno-industrie, maar dat wil niet zeggen dat de sector per definitie zelf mis is."

Uiteindelijk heeft de seksuele revolutie toch niet de oude moraal volledig geslecht, meent Duits. "Voor veel mannen is hij stiekem een voorbeeld. Maar als je in je vinex-wijk zit met de vrouw waar je al lang mee getrouwd bent, dan vindt zij het niet leuk als je zegt: was ik maar Hugh Hefner."

Sterker nog, hoewel seks tegenwoordig met een muisklik te vinden is, is de preutsheid ook terug. "Het lukt Facebook waar al die politici nooit in geslaagd zijn: bloot aan banden leggen. Dat zegt iets over de tijdgeest."

Dat Hefner uiteindelijk toch kan worden weggelachen als een vieze oude man past ook in het plaatje. "Hij is een symbool van een andere seksuele moraal. Een waaraan mensen zich wilden spiegelen, maar zich ook tegen afzetten. Hij heeft zijn leven kunnen leiden zoals hij wilde, maar wel buiten de burgerlijke kaders. De seksindustrie heeft nog steeds een stigma."

"Als sociaal-wetenschapper vind ik het altijd interessant om dat te bevragen. Waarom is het afkeurenswaardig om met meerdere mensen het bed te delen, als dat open, eerlijk en veilig gebeurt? Waarom zou je seksualiteit niet mogen vieren? Dat soort dingen uit de jaren 60 en 70 is weer teruggedraaid. Het ideaal is nog steeds de monogame relatie en een koppeling tussen seks en liefde."

"Soms is het goed om een losbandig voorbeeld te hebben", verzucht Duits.