Verboden rondleiding in vluchtelingenkamp Moria: het is een bende

• Lucas Waagmeester

  correspondent Turkije

Al anderhalf jaar lang, sinds de EU en Turkije een deal sloten over vluchtelingen, mag er geen televisiecamera meer kamp Moria op. Zelfs binnen een straal van een kilometer rond de beruchte hotspot op het Griekse eiland Lesbos mag niet gefilmd worden. De NOS ging nu toch het kamp in, om te zien wat de Europese en Griekse autoriteiten te verbergen hebben.

En dat levert geen fraai beeld op: er is nagenoeg geen stromend water, voorzieningen als wc's zijn ronduit smerig, er branden vuurtjes en alle hoeken en gaten van het terrein zijn volgebouwd met tenten. In het kamp wonen nu meer dan 4000 mensen, de capaciteit van Moria is officieel de helft daarvan.

En de asielprocedures zijn een puinhoop. Veel mensen in het kamp verblijven er al meer dan een jaar. En nog hebben ze geen idee wat het wordt: door naar Europa of terug naar Turkije. Er is geen informatievoorziening, diensten wijzen naar elkaar en dossiers raken zoek.

Dat terwijl de laatste weken het aantal mensen dat oversteekt vanuit Turkije weer toeneemt; deze maand zo'n duizend per week. Er vertrekken er hooguit enkele honderden. Anderhalf jaar na de deal tussen de EU en Turkije raken de Griekse eilanden alleen maar voller. "We slapen met acht personen in een tent, maar daar moet nu verplicht nog iemand bij."

Er zit een gat in het hek. Dat zit er altijd al, de afgelopen twee jaar. Sinds het hek er staat. Bewoners van Moria op Lesbos kruipen er doorheen omdat de officiële ingang verder lopen is van hun tent. Maar de bewaking is streng, op alle hoeken van het kamp staan wachttorens. En er lopen continu politiemensen rond. Wie niet in Moria thuishoort, wordt er zo uitgepikt.

Dus het is wachten tot zondagnacht. Dat is volgens Mehdi het moment dat de bewaking het dunst bezet is. "Ik weet wel een route waarbij het risico klein is dat je gepakt wordt", verzekert de Afghaanse jongen die al meer dan een jaar in Moria verblijft. Wachtend op zijn asielprocedure.

Net na de schemering kruipen we door het gat. Tussen het hek en de witte wand van tenten zit een halve meter. We lopen een heel eind achter de tenten langs, en dan staan we plotseling op een betonnen plateau dat uitkijkt over een wirwar van tenten, weggetjes, rondrennende kinderen, afval, wooncontainers, de paar bomen die er nog staan. We zijn binnen.

Filmen

De halve wereld loopt hier rond. Ik vraag lukraak om me heen: waar kom je vandaan? Pakistan, Bangladesh, Congo, Syrië, Iran, Sierra Leone, Irak, Eritrea. "Niet te lang stilstaan", zegt Mehdi. Hij wijst naar een groep tenten aan de andere kant van de hoofdweg: "Daar zitten de Afghanen, dat zijn allemaal mijn vrienden. Daar kun je rustig filmen."

Direct naast het hek rond het Afghaanse kampement staat een jongen in zijn onderbroek. Er is een stuk tuinslang tussen het prikkeldraad gestoken. "Koud", roept hij, terwijl hij de zeep uit zijn haar spoelt. "Deze douche wordt gebruikt door 200 man, en er komt twee uur per dag water uit", zegt hij. Hij maakt zich zorgen over de komende maanden. In de winter is zo douchen niet te doen.

Mehdi laat zijn tent zien. Je kunt er goed in staan en er staat een ventilator. De vloeroppervlakte is zo'n 15 vierkante meter. "We slapen hier met z'n achten," zegt Mehdi, "de vloer is helemaal bezet als iedereen slaapt. Maar er moet nog iemand bij. De nieuwe regel is negen man per tent." De jongens willen dat niet, maar als ze weigeren levert het gedoe op. "En dan slapen er mensen buiten, dat willen we ook niet."

De jongens hebben tussen twee tenten een doek gespannen, een kleine gezamenlijke ruimte. Er ligt een elektrisch kacheltje op zijn kant. Er staat een pan naast: "zo kunnen we koken," zegt Mehdi. Een kind kan zien dat de tent zo vlam vat op deze manier, maar de jongens hebben geen keus vindt Mehdi.

"De rijst die we hier krijgen is zo hard als kleine steentjes, zelfs als je het neerzet voor de hond, eet hij het niet." Dus ze moeten het zelf proberen lekker te maken.

We lopen langs een zwaar omheind gebouw op het kamp. "Dit is het registratiecentrum, hier staat het overdag altijd helemaal vol met mensen", vertelt Mehdi. "Je moet twee gesprekken voeren met de immigratiedienst, dan besluiten ze of je naar Europa mag of wordt uitgezet naar Turkije", legt hij uit.

"Zes maanden na mijn overtocht naar Lesbos kreeg ik voor het eerst iemand te spreken. Ik kwam naar buiten met een datum voor mijn eerste afspraak. Die had ik weer twee maanden later. Toen bleek een aantal weken later dat ze het gespreksverslag kwijt waren. Ik heb nu drie gesprekken gehad, twee ervan zijn ze kwijt. Ze hebben geen systeem, het is een chaos."

Nederlanders van Stichting Bootvluchteling werken nog altijd op het kamp. Ze bemannen de dokterspost en geven psychische zorg. Huisarts Maaike de Boer, die vrijwillig een tijdje op Moria meedraait, komt de meest extreme klachten tegen bij bewoners.

"Griep en buikgriep gaan rond, omdat er zoveel mensen bovenop elkaar zitten. Maar we zien ook vooral heel veel psychische klachten." Veel mensen op het kamp hebben oorlogsgeweld meegemaakt. "Er is post-traumatische stress en angst. Maar ook veel mensen die daar bovenop, omdat de situatie hier zo weinig toekomst biedt, suïcidaal zijn."

Toiletblok

Naar de wc's. Want die zijn volgens Mehdi ook niet te doen. We moeten het toilettenblok op de tast betreden, want er is geen licht. Er hangt een putlucht waar je bijna een mes in kunt zetten. "Er is ook geen water trouwens, iedereen neemt zelf een fles mee", zegt Mehdi. Om door te trekken, vul ik aan. "Nee", lacht hij, "om hun kont te wassen."

Met een zaklamp erbij maken we snel wat beelden van de smerige hokjes. Gauw er weer uit, het is sowieso tijd om het kampterrein te verlaten. "Ik laat je nog één ding zien", zegt Mehdi. We lopen een heuvel op waarachter in een dal een nog zwaarder bewaakt kamp ligt. "Dit is sectie B, de gevangenis."

Mensen die afgewezen zijn komen in sectie B terecht, om te worden uitgezet. "Maar ook voor kleine vergrijpen, als je bijvoorbeeld betrokken bent bij een vechtpartij", zegt Mehdi, "dan kun je daar terechtkomen. En dan is het over en uit. Dan ga je naar Turkije en van Turkije wie weet waarheen. In ieder geval niet naar Europa."