Duitsland is nog steeds in de ban van de schuld die politiek en burgers voelen voor wat uit naam van hun land aan gruwelijkheden zijn begaan tussen 1933 en 1945.
De Duitse wetten en besluiten worden altijd getoetst aan de verantwoordelijkheid voor dat wat toen is gebeurd. Ook als bondskanselier Merkel in 2015 besluit om honderdduizenden vluchtelingen op te nemen, speelt die Duitse verantwoordelijkheid een rol.
Als Duitsland geen militaire rol wil of kan spelen op het wereldtoneel, dan is dat omdat na 1945 geen land in Europa dat meer wilde. Sinds oud-president Richard von Weizsäcker in 1985 in een rede zei dat de capitulatie op 8 mei 1945 eigenlijk een bevrijding was voor Duitsland, is deze uitspraak in politiek en samenleving onaantastbaar de algemene mening. Duitsland zal dus ook nooit een leidende rol in Europa spelen.
Sinds de hereniging van Duitsland na de val van de muur in 1989 is het herdenken van die misdaden tegen de menselijkheid alleen maar toegenomen. Dat is ook goed te zien po de grote jaarlijkse herdenking van de bevrijding van het concentratiekamp Saksenhausen. De Nederlandse auteur Geert Mak is hier dit jaar als eregast. Veel Duitse jongeren doen daar trouw vrijwilligerswerk, ook al zijn de laatste overlevenden bijna uitgestorven. De jongeren vinden het vanzelfsprekend zich voor zulke herdenkingsplekken in te zetten.
Ieder jaar worden in Saksenhausen minstens 60 kransen gelegd als teken van boete en schuld. Ieder weekend is er wel ergens in Duitsland een herdenking die de herinnering overeind houdt.
Directeur Günter Morsch van het monument en het museum Saksenhausen zegt dat het herdenken in Duitsland is opgeschoven. ''De zorg voor slachtoffers en nabestaanden is omgezet naar de verantwoording voor mensenrechten en democratie. Duitsland wil graag een ambassadeur zijn van die waarden.''
Volgens Geert Mak zou de manier waarop Duitsland zich verantwoordelijk voelt, een voorbeeld moeten zijn voor andere landen. ''Nederland is blijven steken in zijn Calimero-rol. Bij ons is iedereen vooral gaan denken dat Anne Frank overal zat ondergedoken terwijl ze in werkelijkheid door Nederlandse mensen is verraden. In Duitsland heeft men een grote schuld, maar is men ook steeds opnieuw naar die schuld gaan kijken en heeft daaruit een voorbeeldige verantwoordelijkheid ontwikkeld.''
Juist nu is herdenken belangrijk. Kijk naar Europa, dat dreigt uit elkaar te vallen.
Professor Martin Sabrow, directeur van het Institut für Zeithistorische Forschung in Potsdam en adviseur van de regering als het gaat om de historische verantwoordelijkheid ziet wel een gevaar in het eeuwige Duitse herdenken: 'het wordt steeds meer een ritueel zonder inhoud. Het kan zijn dat we door partijen als de Alternative für Deutschland worden gedwongen er opnieuw inhoud aan te geven. Maar we moeten ervoor zorgen dat we er steeds opnieuw betekenis aan blijven geven.''
Sidderen
Volgens professor Morsch van het museum in het voormalig concentratiekamp Saksenhausen is de Duitse politiek nog steeds doordrongen van de Duitse verantwoordelijkheid. ''Juist nu is dat belangrijk. Kijk naar Europa, dat dreigt uit elkaar te vallen. We sidderen hier in Duitsland over de uitslag van de verkiezingen in Frankrijk."
Morsch wijst op het belang van Saksenhausen als herdenkingsmonument. "Juist hier kun je zien waarom Europa zich heeft samengevoegd. Het was een onvermijdelijk huwelijk, maar ook een teken van grote solidariteit. Dat mogen we niet los laten.''
