Erdogans lot ligt in de handen van de rechtse kiezer
Als de nederlaag komt, dan komt hij uit Erdogans eigen gelederen. De Turkse president legt op 16 april grote veranderingen in de grondwet voor aan de kiezer. Turkse Nederlanders mogen vanaf vandaag al stemmen. Links is sowieso tegen, op Erdogans eigen rechterflank rommelt het.
Als meer dan de helft van de Turken 'ja' zegt, wordt Erdogan de machtigste president van Turkije sinds Mustafa Kemal Ataturk, de stichter van de Turkse republiek. Maar twee groepen kiezers die de president dacht in de tas te hebben, lijken af te haken.
Waar Erdogan begin januari nog op rozen zat in de peilingen, met meer dan 60 procent vóór zijn plannen, hangen de voorspellingen nu rond de 50-50. De beslissing gaat vallen op rechts: kan de president genoeg nationalisten en islamisten, zijn oorspronkelijke basis, in zijn kamp houden?
Erdogans campagne richt zich volledig op die twee groepen. Met scherpe teksten over terreurdreiging en tegen Europa, hoopt hij nationalisten voor zich te winnen. En tegen conservatieve moslims zegt Erdogan de laatste dagen in zijn toespraken dat er nieuwe Europese kruistochten tegen de islamitische wereld ophanden zijn.
Fatih
De oproep tot het gebed is niet schel, niet hoog, niet hard, zoals bij zoveel andere moskeeën in de stad. Uit de 550 jaar oude Fatih-moskee klinkt de oproep zijdezacht. Op het marmeren plein aan de voet van de minaret spelen kinderen, oude mannen wassen hun voeten en handen. Het conservatieve hart van Istanbul maakt zich klaar voor het avondgebed.
Natuurlijk zijn er mensen die zeggen: 'ik ben een vrome moslim, maar ik steun het nee-kamp'.
"We beschouwen hem als de leider van de islamitische wereld", zegt een jonge gelovige over president Erdogan. "Maar natuurlijk betekent dat niet dat we alles accepteren wat hij zegt." Hij is ervan overtuigd dat er veel twijfel is bij dit referendum, ook hier in Fatih. "Natuurlijk zijn er mensen die zeggen: 'ik ben een vrome moslim, maar ik steun het nee-kamp'."
Grijze Wolven
In een oud theater verder op in de stad wordt het Turkse volkslied gezongen. De menigte is gaan staan, sommigen steken hun arm in de lucht en maken met hun vingers het handgebaar van de Grijze Wolven. Veel Koerden en andere minderheden in Turkije krijgen er de rillingen van.
Maar deze verkiezingsbijeenkomst van de charismatische politica Meral Aksener trekt de scherpe, nationalistische harde kern van Turkije. De leiding van Akseners partij MHP stemt met president Erdogan mee: vóór de nieuwe grondwet. Afvallig partijlid Aksener is het daar niet mee eens, en krijgt een grote meute partijgenoten met zich mee.
Deze grondwetswijziging zal van één persoon meer maken dan een koning. Meer dan een dictator.
Op deze revolte onder nationalisten had Erdogan niet gerekend, toen hij met de MHP een deal maakte over de nieuwe grondwet. Met een keihard optreden tegen Koerdische militanten en scherpe taal tegen Europa, dacht hij de nationalisten binnenboord te houden. Maar de zaal die op Aksener af is gekomen, heeft duidelijk genoeg van de president.
"Deze grondwetswijziging zal van één persoon meer maken dan een koning. Meer dan een dictator", speecht Aksener. "Daarom zeggen wij nee." Het publiek roept haar na: "we zeggen nee!"
In het leven is het belangrijkste niet water, niet brood of de zon. Vrijheid, het gaat om vrijheid.
Akseners beweging werd in de afgelopen weken gedwarsboomd. Gemeentes trokken plotseling vergunningen in, uitbaters van zalen trokken zich terug. Het sterkt haar achterban in hun overtuiging dat Erdogans grondwet niet deugt. "Als de druk nu al zo groot is, zijn we zeker bang voor wat er gaat gebeuren als dat presidentieel systeem wordt ingevoerd."
Vrijheid
Na het gebed in de Fatih-moskee lopen twee bebaarde mannen richting de markt. Gevraagd naar hun mening over het referendum, wendt de jongere leerling zich af. Hij geeft zijn mening niet over politiek. Maar zijn oudere leraar brandt los: "In het leven is het belangrijkste niet water, niet brood of de zon," zegt hij. "Vrijheid, het gaat om vrijheid."
Het lijkt wel of hij een stemadvies wil geven, maar zich hardop uitspreken tegen Erdogan doet hij niet. Hij knikt alleen: "laat ik dit zeggen, er is niets mooiers in het leven dan vrijheid. Iedereen moet in vrijheid zijn mening kunnen geven." Zijn leerling kijkt hem verbaasd aan, en wil nog steeds niets zeggen.
