Drugsoorlog in Brazilië, bendes steken gevangenis in brand

• 

  Marc Bessems

  Correspondent Latijns-Amerika

Ruim 150 gevangenen van een half open inrichting in de Braziliaanse stad Bauru zijn ontsnapt. Ze maakten gebruik van de chaos die uitbrak nadat opstandige gevangenen brand hadden gesticht in de gevangenis. Het merendeel van de ontsnapten is inmiddels weer opgepakt, enkele tientallen zijn nog voortvluchtig.

Urenlang was er paniek in Bauru, in de Braziliaanse deelstaat São Paulo. In de wijken rond de gevangenis beroofden voortvluchtige gevangenen mensen van hun auto. De politie raadde omwonenden aan binnen te blijven.

Bloedige bendeoorlog

Het is de jongste gevangenisopstand in Brazilië in een reeks. Eerder deze maand kwamen al 138 gevangenen om het leven bij gewelddadige opstanden. De situatie in Braziliaanse gevangenissen is gespannen, vanwege een oorlog tussen de twee grootste bendes van het land. De opstand in Bauru bleef relatief vreedzaam: er vielen voor zover bekend geen doden of gewonden.

Dat is een groot verschil met de opstand in de Alcaçus-gevangenis in Natal, in het noord-oosten van het land. Daar lijkt na bijna twee weken de opstand eindelijk onder controle. Op 14 januari braken er gevechten uit tussen rivaliserende bendeleden. Zeker 26 mensen kwamen om het leven.

Er komen steeds meer gruwelijke details naar buiten van de opstand in de Alcaçus-gevangenis. Er circuleren bijvoorbeeld beelden op internet van gewapende gevangenen die beweren dat ze stukken vlees van een vermoorde medegevangene roosteren. Het is voorlopig nauwelijks te verifiëren, omdat de politie pas sinds gisteren de controle over de gevangenis lijkt te hebben.

Urenlang kamden gewone agenten en leden van de oproerpolitie de cellencomplexen uit, op zoek naar wapens. Om de rivaliserende bendes uit elkaar te houden, werd een metershoge muur gebouwd van containers.

Het geweld in de Braziliaanse gevangenissen maakt pijnlijk duidelijk hoe groot de problemen zijn. Brazilië telt ruim 600.000 gedetineerden; het is daarmee na de VS, China en Rusland het land met de meeste gevangenen. Maar hoewel het aantal gedetineerden de afgelopen jaren alleen maar is toegenomen, werden er weinig nieuwe gevangenissen gebouwd. Bestaande inrichtingen zijn vaak oud, er zijn te weinig bewakers en er is veel corruptie.

Daardoor is de rol van de cipiers meestal beperkt tot het voorkomen van ontsnappingen.

Einde aan bondgenootschap

Binnen de gevangenismuren hebben bendes het voor het zeggen. De twee grootste criminele organisaties van het land ontstonden in de gevangenis: het Rode Commando (CV) uit Rio de Janeiro en de machtigste bende van het land, het Eerste Commando van de Hoofdstad (PCC) uit São Paulo.

De twee drugsorganisaties waren jarenlang bondgenoten van elkaar, maar vorig jaar brak er oorlog uit. Die wordt voor een groot deel uitgevochten in de gevangenissen.

Waarom de bendes hun jarenlange samenwerking hebben verbroken is niet zeker, maar heeft vermoedelijk te maken met pogingen van de PCC om de belangrijkste drugsroutes te domineren. Brazilië is de laatste jaren een belangrijk doorvoerland geworden voor cocaïne uit de buurlanden, bestemd voor de Europese markt.