Na de verkiezing van Donald Trump als president lijkt bij opiniebureaus, Amerikaanse media en politici een periode van soul searching aangebroken. Hillary Clinton zou president worden, was de algemene opvatting. De opkomst van Trump werd volledig gemist.
Nieuwsuur vroeg drie historici om de overwinning van Trump te verklaren aan de hand van de geschiedenis. Welke parallellen met het verleden zijn er om te begrijpen wat en wie Trump vertegenwoordigt?
Kwaad geloei
De Britse historicus Simon Schama - die deze maand in Nederland was voor een conferentie van het Nexus-instituut - was niet verrast door de overwinning van Trump. "Ik heb zelfs een weddenschap afgesloten. Vreselijk. Ik heb gewed op zowel de brexit als de overwinning van Donald Trump. Juist vanwege de brexit zag ik dat de campagne van Hillary Clinton net zo verliep als de remain-campagne in Engeland."
Clinton was volgens Schama doof voor het ongenoegen dat heerst onder veel Amerikanen. "Het is het geluid van kwaad geloei en vijandigheid dat van de blanke gemeenschap in het land kwam."
Het is de kater van de crisis.
Die ontevredenheid heeft geleid tot de opkomst van populisme in de Verenigde Staten, zegt de Amerikaanse historicus Michael Kazin. "Het populisme vaart wel bij crises, veronderstelde crises, een crisis in de ogen van de gewone man. Dit is zo'n periode." Kaizin noemt de zege van Trump de kater van de crisis.
Door economen wordt vastgesteld dat de economie weer groeit, maar daar merken gewone Amerikanen weinig van. "De waarde van hun huis heeft zich niet hersteld, hun loon is niet gestegen. De mensen voelen wel dat de werkloosheid is afgenomen, maar het leven is voor veel mensen minder geworden."
Economisch historicus Jan Luiten van Zanden ziet de overwinning van Trump als het einde van een periode. "Het is het einde van de globalisering."
"De bevolkingsgroepen die niet geprofiteerd hebben, die misschien het slachtoffer zijn geworden van globalisering, die zijn in opstand gekomen. Door op rechtse kandidaten te stemmen, die een ander protectionistisch geluid lieten horen."
Voor de werkende klasse kan Trump een positieve wending zijn, zegt Van Zanden. "In de negentiende eeuw gebeurde dat ook. Na verzet van de werkende klasse ging de elite zich meer zorgen maken over armoede."
Historicus Schama ziet in tegenstelling tot Van Zanden weinig positiefs aan de nieuwe president. Hij vergelijkt de opkomst van Trump met de opkomst van het fascisme.
"Je kunt kalm blijven, afwachten en doen alsof dat een nieuw soort politiek is of je kunt je stem verheffen. Je mond houden is niet goed. Dat is weer een klassieke jaren 30-psychologie. Afwachten hoe het loopt of de treinen op tijd rijden, en denken dat het allemaal zo'n vaart niet loopt. De historicus in mij vindt dat een fatale fout."
De vergelijking met het fascisme leverde Schama de nodige kritiek op, ook van zijn collega-historici. Toch roept hij hen op verantwoordelijkheid te nemen en zich uit te spreken.
