'Ruttes beroep op het landsbelang is zwaar geschut, hoor'

Premier Rutte lijkt in een onmogelijke positie te zitten door het 'nee' tegen het associatieverdrag met Oekraïne, en voor dinsdag moet hij een oplossing vinden. Dan loopt de deadline af die de Tweede Kamer hem daarvoor heeft opgelegd. Om een doorbraak te forceren deed hij vandaag een opvallende hartekreet aan de oppositie op zijn wekelijkse persconferentie. "Ik heb hem niet vaak zo gehoord", duidt politiek verslaggever Wilma Borgman.

De steun van de oppositie is nodig omdat VVD en PvdA geen meerderheid in de Eerste Kamer hebben. Maar de oppositiepartijen zijn tot nu toe niet bereid om Rutte zonder meer te helpen.

Catch 22

Hij zit daardoor vast in een catch 22, een onmogelijk dilemma. "De oppositie zegt: ga maar in Europa praten en kom dan maar met een voorstel naar de Kamer over aanpassing van het verdrag, dan kijken wij wel wat we ervan vinden", stelt Borgman. "Maar Rutte wil pas naar zijn Europese collega's als hij denkt dat hij de steun van de oppositie in zijn zak heeft."

Als er op 1 november geen oplossing is dan moet het kabinet een wet indienen om het verdrag in te trekken. Iets wat de premier absoluut wil voorkomen. Om dat te bereiken, haalde Rutte er op zijn persconferentie het landsbelang bij, want het verdrag is volgens hem groter dan Nederland alleen.

"Ons landsbelang is ermee gediend dat er stabiliteit is, in Europa, aan de oostgrenzen. En het is mijn absolute overtuiging, en van het hele kabinet, dat het afwijzen van het associatieverdrag daar grote schade aan berokkent", zei Rutte. Hij wees erop dat het van groot belang is dat Europa eensgezind is tegen agressie, zoals door Rusland. "Ik heb gewezen op Oost-Oekraïne en het grote belang dat Europa ook daar eensgezind is. En als Nederland het associatieakkoord afwijst, dan is die eensgezindheid op dat belangrijke punt gebroken."

"Als twee vechtersbazen tegenover elkaar staan en de een knippert met zijn ogen dan is dat een verzwakking van zijn positie. Zo ongeveer duidt Rutte dit", zegt Borgman. Rutte vreest dat als het akkoord wordt afgewezen, in Moskou de champagne opengaat.​

Verkiezingen en zwaar geschut

De komende Tweede Kamerverkiezingen spelen ook een belangrijke rol. In theorie zou Rutte het verdrag kunnen voorleggen aan de Eerste Kamer en dan maar zien waar het schip strandt, maar dat wil hij niet. "Het is politiek toch lastig te verkopen als je bijna opnieuw naar de kiezer gaat en dan zegt: we negeren wat jullie eerder hebben gezegd, we gaan gewoon door. Dat kan dus niet. Maar het verdrag intrekken, wil Rutte ook niet, zie daar het probleem."

"Dit is zwaar geschut hoor, richting de oppositie, zo'n hartekreet en dan een beroep doen op het landsbelang. Zeker als je dat doet in de richting van partijen die graag bekend staan als verantwoordelijk, zoals het CDA", volgens Borgman. "Ik denk dat die partijen de komende dagen een heleboel telefoontjes kunnen verwachten van Rutte." Maar de oppositie lijkt niet erg onder de indruk.

In Europa wordt intussen vol onbegrip naar Nederland gekeken. De EU beleefde al geen fijne week doordat het Waalse parlement dwars lag bij het CETA-handelsverdrag met Canada. Veel lidstaten waren woedend op de Belgen. "Maar misschien zijn wij er volgende week wel nog erger aan toe dan de Walen", zegt EU-correspondent Arjan Noorlander.

"Dit gaat niet over een eenvoudig handelsverdrag met een bevriende staat, maar dit gaat voor velen over oorlog en vrede. Door de landen in Oost-Europa en ook door de Verenigde Staten wordt het verdrag gezien als een manier om Oekraïne uit de handen van Rusland te houden. Je kunt ervan uitgaan dat regeringsleiders uit heel Europa en de VS Rutte de komende dagen bellen om hem te smeken om het verdrag toch te tekenen."

Ook op CDA-leider Buma zal druk worden gezet door de Europese christendemocratische partijen. Ze zullen Buma ervan proberen te overtuigen dat, ook al zit het CDA in de oppositie, de partij Rutte aan een meerderheid moet helpen omdat de belangen groter zijn dan interne Nederlandse politiek. "De druk op Nederlandse politici zal de komende dagen enorm zijn", verwacht Noorlander.

Symboliek

Mocht Nederland het verdrag niet tekenen, dan valt dat deels waarschijnlijk wel te repareren, maar het gaat vooral om de symboliek. "Vanwege dit verdrag, voor een belangrijk deel, zijn de Russen ooit Oost-Oekraïne binnengetrokken", verduidelijkt Noorlander. "Met dit verdrag moet van Oekraïne een westers land worden gemaakt, om ze uit de Russische invloedssfeer te houden. Veel Oost-Europese en Baltische landen willen dat dit lukt, want het heeft ook heel veel invloed op hun veiligheid. Het is vooral het symbool dat belangrijk is."

Volgens de EU-correspondent is het onbegrip ontzettend groot. "Dit zal uiteindelijk de reputatie en de onderhandelingspositie van Nederland in Brussel waarschijnlijk toch voor langere tijd schaden."