Het nieuwe werken: zelf het plantsoen doen, de gemeente betaalt

Geen vaste werktijden, flexplekken en werknemers die zelf hun vakantie-uren bepalen. Het 'nieuwe werken' is in het bedrijfsleven al aardig gemeengoed, maar bij gemeenten zal 'flexibiliteit' niet altijd meteen als kenmerkende eigenschap naar voren komen. Toch groeit het aantal gemeenten dat overstapt op het nieuwe werken.

Het is ook juist de gemeente die het goede voorbeeld moet geven voor de inwoners, vindt burgemeester Jaap Nawijn van Hollands Kroon, een fusiegemeente in de kop van Noord-Holland. En dus draait zijn gemeente inmiddels helemaal 'flex'.

Geen managers

Twee jaar geleden deden de eerste zelfsturende teams hun intrede in Hollands Kroon. Die bestaan uit maximaal negen collega's, die onderling hun doelen bepalen en afspraken maken. Managers komen daar niet aan te pas. Vakantiedagen zijn verleden tijd, want ook die afstemming gaat in overleg met collega's. Inmiddels zijn er in Hollands Kroon alleen maar zulke teams. Overbodige interne regels zijn geschrapt en data-opslag gebeurt in de cloud, zodat vaste werkplekken niet langer nodig zijn.

Gemeentezaken worden nu dus ook vanuit huis geregeld. Dat betekent niet alleen verandering voor de medewerkers, maar ook voor de inwoners van de gemeente.

Want via het schrappen van regels wil de gemeente ook inwoners aanzetten tot het 'nieuwe werken'. Het aantal APV-regels (gemeentelijke regelgeving op gebied van openbare en veiligheid) is teruggebracht van 132 naar 46. Dat moet ertoe leiden dat ook burgers creatieve ideeën makkelijker kunnen uitvoeren.

Ook kunnen inwoners zich actief bemoeien met het groenbeheer in hun gemeente. Een verloederd plantsoen of krakkemikkige speeltoestellen? Kom maar met een alternatief plan, stelt de gemeente. Dat betekent wel dat inwoners die met een alternatief plan komen, daarmee zelf aan de slag moeten. De gemeente regelt alleen wat er aan materialen en kosten gedekt moet worden.

'Niet alles dichttimmeren'

Burgemeester Nawijn vindt dat burgers zelf ook verantwoordelijkheden hebben. "We hoeven daartoe niet alles vast te leggen in regeltjes", zegt hij. Dat betekent volgens hem niet dat de gemeente de teugels helemaal laat vieren. "We faciliteren nog steeds, maar leggen niet meer in detail vast wat wel en niet mag."

Inwoners van Hollands Kroon kunnen steeds meer zaken online regelen. En gemeentepersoneel zoekt de inwoners vaker op, in plaats van enkel andersom. Zo worden paspoorten en geboorte-certificaten thuis afgeleverd als iemand geen tijd heeft om naar het gemeentehuis te gaan.

Effect op burgers

Bestuurskundige Peter Kruyen onderzoekt het effect van dat schrappen van regels op de leefbaarheid in Hollands Kroon. Als er minder regels zijn, hebben burgers daar dan last van? Of juist niet? Drie enquêterondes en een reeks interviews moeten op die vraag een antwoord geven.

"Het blijkt dat meer dan de helft van de inwoners weet dat er minder regels zijn en dat de gemeente meer zelfsturing wil, maar niet precies weet wat dat betekent", zegt Kruyen na de eerste enquête. "Daar willen burgers graag meer uitleg bij."

De nieuwe werkwijze zet soms ook kwaad. "Mensen verwachten dat de gemeente er is en blijft om te ondersteunen", aldus Kruyen. "Je moet kijken op welke terreinen burgers meer verantwoordelijkheid kunnen en willen dragen. Voor groenbeheer willen ze best verantwoordelijkheid nemen. Maar voor zorgtaken kan dat anders liggen; het betekent bijvoorbeeld meer druk op mantelzorgers. Dus er kleven risico's aan het afschuiven van verantwoordelijkheden door gemeenten."

Kruyen wil in Hollands Kroon ook harde gegevens verzamelen. Komen er minder bezwaarschriften binnen, zijn er minder verkeersovertredingen? Het zou mooie bijkomstigheid zijn, maar daar is het burgemeester Nawijn niet per se om te doen. Het gaat hem vooral om het overbrengen van de boodschap: alles mag hier, maar jullie moeten het wel meer zelf gaan doen.

Het financiële plaatje

De nieuwe werkwijze is voor de gemeente financieel aantrekkelijk. De afgelopen jaren is er flink bespaard. "Alles wat je bespaart, stroomt weer terug naar de samenleving", zegt Nawijn.

Hollands Kroon is een vergevorderd voorbeeld van een 'nieuwe' gemeentelijke manier van werken, maar Peter Kruyen weet dat ook andere gemeenten experimenteren met minder regels voor werknemers en burgers. Daarbij horen Amsterdam, Utrecht en Hof van Twente.