“Ik rijd door Friesland en ik huil van binnen. Ik huil, omdat ik overal verlies om me heen zie.” De Friese bioloog Theunis Piersma voelt pijn wanneer hij kijkt naar het Friese landschap. Landschapspijn om precies te zijn.
Want hoe mooi is het Friese boerenland nog? Gladgeschaafd, drooggepompt en de slootjes dichtgegooid. Alles is gericht op de maximale productie van eiwitrijk gras. Volgens sommige biologen is wat er overblijft een groene woestijn: zonder bloemen, kruiden, insecten en vogels.
Weemoed, maar dan scherper
De Friezen zijn van oudsher trots op hun landschap. Vandaar dat de emoties nu zo hoog oplopen. Journalist Jantien de Boer beschreef haar verdriet in een artikel in de Leeuwarder Courant. Ze schreef dat ze last had van landschapspijn.
"Dat betekent voor mij een soort zeurend gevoel in je borst als je naar buiten gaat, als je door het land fietst. Een soort weemoed, maar dan scherper." De Boer bleek dat gevoel niet als enige te hebben, er werd massaal gereageerd op het stuk.
Friesland drijft op landbouw, of beter gezegd op zuivel. Veel boeren voelen zich persoonlijk aangevallen door de landschapspijn. Ze zouden zich te eenzijdig richten op een hoge melkproductie, ten koste van het oude landschap.
"Ik produceer geen landschap, ik produceer melk", verdedigt boer Wilco de Jong zich. "Daar hoort bij dat je je verantwoordelijk voelt voor het landschap, maar uiteindelijk verkoop je in de winkel melk en geen landschap."
De Jong heeft een melkveehouderij in Nijeholtwolde. Hij wil zo groen mogelijk werken, maar in de eerste plaats moet hij economisch overleven. "Ik kijk als boer naar een stuk land. Hoe kan ik daar opbrengst uit halen? Hoe kan ik m'n bedrijf daar runnen? Terwijl de burger heel andere dingen ziet."
De natuur is sterk, daar moet je als boer gebruik van maken.
Er zijn melkveehouders die andere keuzes maken. Zo heeft Sjoerd Miedema uit Haskerdijken radicaal gekozen voor biologisch boeren. Zonder krachtvoer en zonder antibiotica. "De natuur is sterk, daar moet je gebruik van maken", zegt de boer. "Van kunstmest groeien de gewassen snel en goed, maar hoeveel mineralen zitten er nog in?"
Als boeren op deze manier doorgaan komt er veel te veel melk, zegt Miedema. "Niemand wil het meer hebben en dan gaan we vervolgens klagen dat de melk zo goedkoop is." Als biologische boer krijgt hij 90 procent meer per liter melk.
Maar nu de gewone melkprijs laag is, is het moeilijk om te investeren in een meer natuurvriendelijke bedrijfsvoering. "Als ik nu alles anders ga doen, heb ik over twee jaar een bedrijf dat voldoet aan een maatschappelijke wens. Maar wat levert het me nog op", vraagt Wilco de Jong zich af.
Landschapspijn doet zich niet alleen voor in Friesland. In heel Nederland is er bijvoorbeeld een dramatisch verlies van weidevogels. "Grutto, kievit, tureluur, scholekster. Dat zijn allemaal weidevogels die heel erg achteruit zijn gegaan", vertelt ecoloog Frank Berendse.
Ook de veldleeuwerik, zijn lievelingsvogel, is een stuk minder te horen. "Vroeger vlogen die eigenlijk overal hoog in de lucht, al zingend. Op dit moment is daar nog zo'n 3 tot 4 procent van over." Ook dat verandert de sfeer van het landschap, zegt Berendse.
Toch is hij optimistisch over de toekomst. "Het weidevogel-beleid is tot nu toe mislukt, maar daar hebben we van geleerd. Dit voorjaar zijn we begonnen met een nieuw stelsel en ik ben heel erg benieuwd hoe dat gaat uitpakken."