Dode Karimov moest volgens Sovjet-traditie nog even blijven leven

Officieel is Islam Karimov gisteren overleden, maar het is zeer de vraag of de president van Oezbekistan niet al niet wat langer dood was.

Waarschijnlijk hebben de Oezbeken het heengaan van hun leider bewust even geheim gehouden om de opvolging goed te regelen, zegt Oost-Europakenner Micha Kemper van de Universiteit van Amsterdam.

De Oezbeekse president lag sinds 26 augustus in het ziekenhuis. Gisterochtend ontstond er grote onduidelijkheid over zijn lot toen het Russische persbureau Interfax zijn dood bekendmaakte maar dat bericht later weer introk.

Hij is echt dood

Pas gistermiddag kwam de definitieve bevestiging. Vandaag wordt hij begraven.

De geheimzinnigheid heeft waarschijnlijk alles te maken met een discussie achter de schermen. "Daar is besproken wie Karimovs opvolger wordt", zegt Kemper. "Dat is inmiddels duidelijk. De commissie die voor de uitvaart verantwoordelijk is, wordt geleid door premier Mirzijojev. Dus we gaan er vanuit dat hij het wordt."

Toen Karimovs dood bekend mocht worden, hebben de Oezbeekse autoriteiten eerst buitenlandse staatshoofden geïnformeerd. "We wisten uit Turkse bronnen dat vandaag de uitvaart moet plaatsvinden. Dat betekent dat hij officieel gisteren moest sterven, want volgens de islamitische regels moet de begrafenis binnen een dag plaatsvinden."

Wat mogelijk ook een rol heft gespeeld bij de geheimhouding is de Oezbeekse onafhankelijkheidsdag op 31 augustus. "Toen wisten we al dat er iets aan de hand was. Karimov gaf nog wel een boodschap door aan het volk, maar er werd al gespeculeerd dat dat geënsceneerd was."

Het creëren van geheimzinnigheid rond het overlijden van staatshoofden kent een roemruchte traditie in de landen van de voormalige Sovjet-Unie, Rusland voorop. Al in 1924 gaf Stalin met opzet een verkeerde datum van de uitvaart van Lenin door aan zijn rivaal Trotski, die op dat moment in de Kaukasus was.

Kemper: "Dat had te maken met de strijd tussen Stalin en Trotski. Die kwam te laat in Moskou." Volgens historici heeft Trotski's afwezigheid bij de uitvaart bijgedragen aan zijn politieke ondergang.

Rond de dood van Stalin zelf gaan nog wildere verhalen. Volgens Sovjet-politicus Molotov was er mogelijk sprake van vergiftiging, maar dat is nooit bewezen. Het duurde bijna een dag voordat iemand opmerkte dat Stalin doodziek in bed lag. Pas de volgende ochtend arriveerden de artsen.

Het duurde nog dagen voordat hij overleed. Een dubbelganger stond al klaar voor publieke optredens, maar die werd niet ingezet.

Driftige speculaties

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leeft de geheimzinnigheid rond dode leiders vooral voort in de voormalige zuidelijke Sovjetrepublieken. Zo werd er rond de dood in 2006 van de Turkmeense leider Nijazov, 'president voor het leven', driftig op los gespeculeerd.

De staatsmedia maakten het nieuws van zijn overlijden door een plotselinge hartaanval bekend op 21 december, maar bronnen bij de oppositie claimden dat Nijazov, die al een tijdlang met diabetes, hartaandoeningen en nierproblemen kampte, toen al dagen dood was.

Nijazov kreeg een gouden standbeeld van 12 meter op een 95 meter hoge toren. In Oezbekistan kent de persoonsverheerlijking wat minder megalomane vormen, maar die is er wel, zegt Kemper. "De Oezbeken houden er ook van. Dat kun je je hier niet voorstellen. Het heeft bijna iets van een koningshuis, ook in buurland Tadjikistan. Daar wordt de zoon van de zittende president al klaargestoomd voor de opvolging."

Na Karimovs begrafenis zullen we dezelfde persoonscultus te zien krijgen rond zijn waarschijnlijke opvolger Mirzijojev, verwacht Kemper. "De officiële biografie wordt schoongeveegd. Je zult te horen krijgen dat hij enorm begaafd was op school en het verhaal dat hij ooit een boer heeft geslagen zal nergens meer te vinden zijn."