Ze zijn anti-EU, anti-migranten en anti-elite. Nieuwe populistische partijen, zowel aan de uiterst linker- als rechterflank, maken in heel Europa een onstuitbare opmars door.
Een belangrijk wapen tegen de huidige machthebbers is het referendum. De Britse stem over de EU en de Nederlandse stem over Oekraïne kunnen de eerste van een lange reeks referenda worden in Europa.
Nieuwsuur spreekt met Mark Leonard, directeur van European Council on Foreign Relations (ECFR). Deze denktank heeft een rapport opgesteld waarin Europese populistische partijen zijn onderzocht en de mate waarin zij de politieke agenda beïnvloeden; met name het buitenlands beleid.
Boos
Volgens ECFR-directeur Mark Leonard leeft in veel landen het gevoel dat de regerende partijen niet langer voor het volk spreken. "De werkende klasse voelt zich in de steek gelaten door links en heeft het gevoel niet van de EU te profiteren. Terwijl rechts met bepaalde opvattingen geen aansluiting meer vindt bij de conservatieve kiezers."
Daarom is er ruimte ontstaan voor populistische partijen. "Hun centrale boodschap is dat het land wordt geleid door partijen die zijn losgeraakt van het volk en alleen hun eigen belang dienen", zegt Leonard. "Ze willen de bevolking mobiliseren en hun een stem geven tegen de traditionele politieke elite. Het referendum is daarvoor een perfect instrument."
De partijen willen dat de macht wordt teruggegeven aan de burgers via directe democratie. "Maar," zegt Leonard, "het is niet moeilijk om mensen boos te krijgen en ze in een referendum tegen de zittende partijen te laten stemmen. Dat is makkelijker dan met een goed uitgewerkt partijprogramma komen of een land besturen."
Een grote tsunami zal waarschijnlijk de komende jaren de Europese politiek overnemen.
Hij vreest dat het brexit-referendum voorlopig niet het laatste referendum zal zijn in Europa. "Dit is waarschijnlijk slechts de eerste beving van een grote tsunami die de Europese politiek de komende jaren zal gaan overnemen. En dat is zorgelijk."
Een van de zorgen is dat dit zal leiden tot een verdere desintegratie van de Europese Unie. "Als er binnen de EU allemaal verschillende referenda zijn, in verschillende landen, is het moeilijk om alles bij elkaar te brengen en een gevoel van solidariteit te laten ontstaan", zegt Leonard.
Populistische partijen zijn steeds vaker onderdeel van regeringen in Europa. Op dit moment hebben populistische partijen 1329 zetels in 25 landen, en in acht lidstaten zetelen ze in de regering.
"Ze dagen de traditionele politieke elite in Europa uit en dwingen af dat deze partijen hun standpunten overnemen", zegt Leonard. Zo zien ze graag een lage migratie-instroom, de grenzen gesloten en dat handel wordt beschermd.
De politieke invloed van populistische partijen moet niet worden onderschat, zegt Leonard. "Kijk naar de brexit. De UK Independence Party (UKIP) heeft maar een parlementslid, maar heeft wel in grote mate het Britse debat over de EU bepaald."
Geloofwaardigheid
Alan Sked, die begin jaren 90 UKIP oprichtte, denkt dat populistische partijen in andere EU-landen zullen profiteren van de brexit. "Geert Wilders in Nederland en Marine Le Pen in Frankrijk zullen veel steun krijgen. Maar ook de partijen in landen als Zweden, Italië en Denemarken. De uitkomst van het referendum ondermijnt de geloofwaardigheid van de EU."
Sked zelf heeft zich al langere tijd afgescheiden van UKIP. Hij trad af nadat de partij in zijn ogen steeds meer radicaal rechtse invloeden was gaan aantrekken. In 2014 zei hij dat de partij onder Nigel Farage is veranderd in "een monster van Frankenstein".
Maar met de uitslag van het referendum is Sked wel blij. "Farage heeft miljoenen stemmers weten te mobiliseren om tegen te stemmen, dat heeft hij wel goed gedaan. UKIP heeft gedaan waar het voor is opgericht."