Hoeveel Auschwitz-misdadigers zijn ooit veroordeeld?
Voormalig Auschwitz-bewaker Reinhold Hanning (94) heeft vandaag vijf jaar celstraf gekregen. Er leven nog maar weinig mensen die in het beruchte concentratiekamp hebben gewerkt. Hoeveel van alle bewakers, kampcommandanten, organisatoren en andere schuldigen hebben uiteindelijk terechtgestaan?
Het moest in de woorden van de nazi's de 'definitieve oplossing voor het Jodenprobleem' worden: de systematische uitroeiing van alle 11 miljoen Joden in Europa. In totaal hebben ze er 6 miljoen vermoord. Auschwitz, in het zuiden van Polen, was het dodelijkste vernietigingskamp. Tot de bevrijding van Auschwitz door het Rode Leger in 1945 werden er ruim een miljoen Joden vermoord.
De strop
Het eerste massaproces tegen de kopstukken van het vernietigingskamp werd in 1947 in de Poolse stad Krakau gehouden. Veertig kampcommandanten en -bewakers stonden terecht voor hun misdaden. Binnen een maand werden er 23 veroordeeld tot de strop. De rest kreeg celstraffen tussen de drie jaar en levenslang. Een SS-dokter kreeg vrijspraak, op basis van getuigenissen van ex-gevangenen.
Zo snel als de eerste berechting verliep, zo moeizaam kwam het tweede proces tot stand. Dat komt volgens deskundigen doordat er in Duitsland een zwijgcultuur rond de Holocaust ontstond, die pas in de jaren zestig werd doorbroken.
Pas in 1963 verscheen een grote groep SS'ers in Frankfurt voor de rechter. Dit waren personen die op eigen initiatief gevangenen martelden, verminkten of vermoordden. Justitie gaf in deze periode geen prioriteit aan medeplichtigen die naar eigen zeggen alleen bevelen hadden opgevolgd.
Het proces trok veel publiciteit, maar de straffen waren veel lager dan bij het eerste tribunaal. Zes mannen kregen de maximale straf: levenslang; de doodstraf was inmiddels al lang afgeschaft.
De rest kreeg celstraffen tussen drie en veertien jaar. Vijf kampmedewerkers ontsprongen de dans en werden vrijgesproken. In 1965 werd het laatste vonnis uitgesproken.
De jaren erna verschenen er nog maar sporadisch mensen die in Auschwitz hadden gewerkt voor de rechter.
In 1977 stonden er, ook in Frankfurt, twee oud-SS'ers terecht. Ze werden verantwoordelijk gehouden voor zogenoemde dodenmarsen. Gevangenen moesten tijdens zo'n mars aan een stuk blijven lopen, totdat ze door uitputting en honger in elkaar zakten.
Naarmate de tijd vorderde, werd het steeds lastiger om kamppersoneel te berechten. Dat kwam doordat er hard bewijs nodig was om een misdaad specifiek gericht tegen een persoon te kunnen aantonen. Dat veranderde met de veroordeling van John Demjanjuk in 2011.
De geboren Oekraïner werd dat jaar veroordeeld voor medeplichtigheid aan de moord op duizenden Joden. Hij was bewaker geweest in vernietigingskamp Sobibór in Oost-Polen. Die vaststelling bleek genoeg voor een veroordeling.
Sindsdien is de bewijsdrempel een stuk lager voor het aantonen van medeplichtigheid bij genocide in concentratiekampen. Uiteindelijk kwam de oud-bewaker toch niet in de cel terecht; Demjanjuk overleed nadat hij in hoger beroep was gegaan.
Heropleving strijd
De jaren begonnen inmiddels steeds zwaarder te tellen. De daders en medeplichtigen zijn bijna zonder uitzondering negentigers. Toch werd de vervolging van hen nieuw leven ingeblazen door de berechting van Demjanjuk. Tientallen van hen werden opgespoord. De kans op een celstraf was fors gestegen.
Zo werd in 2015 de boekhouder van Auschwitz veroordeeld tot een celstraf van vier jaar. Volgens de Duitse rechtbank is Oskar Gröning medeschuldig aan moord op honderdduizenden Joden. Hij was verantwoordelijk voor de bagage van nieuwe gevangenen. Gröning pakte het geld uit de koffers en stuurde dat op naar de SS-centrale in Berlijn.
Begin dit jaar nog overleed een oud-kampbewaker (93) vlak voor zijn proces. Hij is één van de duizenden SS'ers uit Auschwitz die nooit zijn berecht voor hun daden.
Naar schatting hebben 800 van hen verantwoording moeten afleggen tegenover de rechter. Dit op zo'n 6500 beulen, doktoren, tandartsen, bewakers en andere medeplichtigen die de oorlog hadden overleefd.
