Nederland kan zich morgen uitspreken over het associatieverdrag van de EU met Oekraïne. Dat is de formele bedoeling van het referendum. Maar het gaat de tegenstanders van het verdrag inmiddels om veel meer. Heeft het referendum in Nederland een toekomst?
De initiatiefnemers van het referendum interesseren zich niet voor het verdrag met Oekraïne, het gaat hen - naar eigen zeggen - vooral om hun weerzin tegen de EU en ‘om mensen een stem te geven’. Het associatieakkoord was slechts het beste middel dat voorbij kwam om het ultieme doel te bereiken: Nederland uit de EU.
Veel Nederlanders zien het associatieverdrag als de eerste stap op weg naar een Oekraïens lidmaatschap van de Europese Unie. Uit opinieonderzoek dat bureau Ipsos heeft gedaan in opdracht van de NOS blijkt dat 46 procent daarvan overtuigd is.
Volgens Wytze van der Woude, universitair hoofddocent staats- en bestuursrecht in Utrecht, is het referendum daarom niet geschikt voor dit onderwerp. "We hebben nu een referendum over het handelsverdrag met de Oekraïne, terwijl de initiatiefnemers het eigenlijk willen hebben over wel of geen EU."
Van der Woude noemt het referendum een 'recept voor teleurstelling'. Een raadgevend referendum is volgens hem te beperkt om de regering te adviseren, omdat burgers niet uit kunnen leggen waarom zij voor of tegen stemmen.
Campagne
Maar volgens hoogleraar staatsrecht Wim Voermans gaat het niet om de motieven van een referendum. "Wat dit referendum vooral laat zien, is dat we in Nederland geen referendumcultuur hebben. Politici weten niet goed hoe ze hiermee om moeten gaan, dat laat dit referendum zien", zegt hij.
Voermans vindt dat politici veel eerder campagne hadden moeten voeren. "Er werden in februari al dingen gezegd die niet waar bleken. Toen hadden politici meteen moeten zeggen hoe het dan wel zat."
Handel
Voor tegenstanders van het associatieverdrag is het belangrijkste argument dat ze Oekraïne niet vertrouwen door de corruptie die er heerst. Mensen die voor het associatieverdrag gaan stemmen doen dat vooral om economische redenen, zo blijkt uit het onderzoek. De meest gegeven argumenten zijn dat de handel tussen Nederland en Oekraïne makkelijker wordt en dat het goed is voor de economie van Nederland.
"Het enige wat van Nederland nu gevraagd wordt, is akkoord te geven op ondersteuning van een groot en kwetsbaar land", schreef minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem eerder. "Het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne zou ook echt dáár over moeten gaan.” Nederlanders moeten volgens Dijsselbloem een beetje over hun eigen chagrijn stappen en 'ja' stemmen bij het referendum.
Ook premier Mark Rutte sprak bij Nieuwsuur Rutte zijn vertrouwen uit in de wijsheid van het Nederlandse electoraat uit en in een goede afloop. "Ik denk dat een meerderheid op 6 april ja zal stemmen, in het belang van werkgelegenheid in Nederland, handel en stabiliteit in Europa. Dat is belangrijk, we leven in onzekere tijden."
Na 6 april
Volgens Rutte is het verdrag absoluut geen opmaat naar een EU-lidmaatschap van Oekraïne. "Nederland is daar ook tegen. Wij hebben een veto om dat in de toekomst tegen te kunnen houden, mocht Oekraïne toch willen toetreden."
De premier wilde niet zeggen wat het kabinet gaat doen als een meerderheid tegen het verdrag stemt. Volgens hem is dat in strijd met de referendumwet als hij daar nu al uitspraken over doet.
Plicht
Voormalig EU-commissaris Frits Bolkestein riep donderdag om niet te gaan stemmen. Bolkestein zegt dat de bevoegdheid om handelsverdragen af te sluiten, al lang in handen van de Europese Unie ligt. Een referendum over zaken waarover de hele EU gaat, en niet alleen Nederland, vindt Bolkestein onzinnig.
Het ergert hem dat een meerderheid van de Tweede Kamer al heeft gezegd dat ze de uitspraak van het referendum overnemen. "Dat is buitengewoon onverstandig van de Kamer en zij verzaakt op die manier haar plicht."
