Amsterdam herdenkt 75 jaar Februaristaking

In Amsterdam staan vanochtend om 11.00 uur alle trams, bussen en metro's 1 minuut stil ter herinnering aan de Februaristaking, vandaag precies 75 jaar geleden. Trambestuurders en conducteurs legden op 25 februari 1941 het openbaar vervoer in Amsterdam massaal plat uit protest tegen de razzia op 427 Joodse mannen.

Tijdens de 1 minuut stilte vandaag, krijgen de reizigers van het ov in Amsterdam een audioboodschap van burgemeester Van der Laan te horen. Hij vertelt onder meer over de ov-staking. Ook nodigt hij de reizigers uit om naar de herdenking bij De Dokwerker te komen.

De staking van 1941, die later de Februaristaking is gaan heten, breidde zich als een olievlek uit. Winkels sloten de deuren. Gemeentelijke diensten, kantoren, scheepswerven, confectieateliers en metaalbedrijven lagen stil. Ook in de Zaanstreek, Kennemerland, Hilversum, Weesp en Utrecht legden mensen op grote schaal het werk neer. De Februaristaking is de geschiedenis ingegaan als het enige, massale protest tegen de Jodenvervolging door de nazi’s.

Vanmiddag is koning Willem-Alexander aanwezig bij de herdenking bij De Dokwerker in Amsterdam. De NOS doet daarvan rechtstreeks verslag om 16.00 uur op NPO 1. Vanavond om 20.30 uur is er een uitgebreide terugblik op NPO 2.

Eind 1940 begint de WA (de geüniformeerde tak van de NSB) met anti-Joodse acties in Amsterdam. Ze hangen bij café’s bordjes op met ‘Joden niet gewenst’ en terroriseren Joden op straat. Knokploegen van Joodse en niet-Joodse Amsterdammers zoeken de confrontatie met de WA’ers.

Na enkele incidenten, waarbij een WA-man om het leven komt en de Duitse politie bij een inval in een Joodse ijssalon met ammoniakgas wordt bestookt, is de maat vol voor de nazi-top.

Op 22 en 23 februari 1941 pakken de Duitse ordetroepen in Amsterdam 427 Joodse mannen op en laten ze afvoeren. Een Duitse soldaat maakt er foto’s van, die laten zien hoe de mannen vernederd worden. Ze komen bijna allemaal om in de concentratiekampen Mauthausen en Buchenwald.

De verontwaardiging over de razzia is groot. Amsterdamse arbeiders, vooral uit de hoek van de communistische partij, zien in deze actie een concrete aanleiding om in opstand te komen tegen de bezetter. Ze roepen op tot een staking en verspreiden een pamflet waarop staat: ‘Wees solidair met het zwaar getroffen Joodse deel van het werkende volk! Staakt! Staakt! Staakt!’

De Duitsers zijn op 25 februari 1941 volledig verrast door de staking waaraan tienduizenden mensen meedoen. Op de tweede dag, als de staking zich al heeft uitgebreid naar andere plaatsen, gaan ordetroepen de straat op en schieten met scherp. Er vallen minstens negen doden en meer dan twintig gewonden. De Duitsers beëindigen de staking met harde hand en nemen talloze stakers gevangen. Een aantal van hen wordt doodgeschoten.

Joost Prinsen

De Februaristaking wordt jaarlijks herdacht bij het beeld van de Dokwerker op het Jonas Daniël Meijerplein. Dit jaar houden burgemeester Eberhard van der Laan en acteur Joost Prinsen een toespraak. De koning begeleidt oud-stakers bij het leggen de eerste krans bij de Dokwerker.

In de uitzending spreekt Rob Trip met onder anderen historica Annet Mooij, auteur van het boek ‘De strijd om de Februaristaking’.

NOS 75 jaar na de Februaristaking, 16.00 – 17.50 uur, NPO 1 en NOS.nl. De uitgebreide terugblik is vanavond van 20.30 – 21.05 uur op NPO 2 en NOS.nl.