De Februaristaking: een unieke daad van verzet

Amsterdam staat vandaag stil bij de Februaristaking, die 75 jaar geleden begon. Met een minuut stilte om 11.00 uur, trams die stilstaan en een herdenking bij het beeld van de Dokwerker.

Tinie IJisberg is nog maar een kleuter, als haar vader Joop op 25 februari 1941 zijn nette pak aantrekt en tegen haar moeder zegt: “Er gaat níet gewerkt worden vandaag.”

Joop IJisberg werkt als tramconducteur op lijn 7 in Amsterdam. Hij is lid van de communistische partij en is een van de leiders van de Februaristaking. Hij ziet de staking als belangrijk middel om solidariteit te betuigen met de Joden, na de grote razzia’s waarbij ruim 400 Joodse mannen zijn afgevoerd.

Hij gaat die dag naar de remise aan de Havenstraat waar hij zijn collega’s toespreekt: “Leg het werk neer, doe mee met de staking. Dit kan zo niet langer doorgaan.” Hij stapt in trams die nog rijden om ze tot stoppen te manen.

Als de Duitsers de staking na twee dagen met geweld hebben beëindigd, gaat hij gewoon weer aan het werk om zijn gezin met vier kinderen te kunnen onderhouden.

Vijfhonderd briefjes

De nazi’s executeren als vergelding de verantwoordelijke verzetsmensen en stakingsleiders. Een half jaar na de staking, in november 1941, wordt Joop alsnog opgepakt door de Duitse Sicherheits Dienst en hij belandt in de gevangenis. In 1942 wordt hij ter dood veroordeeld en doodgeschoten.

Tijdens zijn gevangenschap schrijft hij zijn gezin bijna dagelijks. Vijfhonderd briefjes in totaal, die hij meesmokkelt met de vuile was die zijn vrouw komt halen.

Tinie hoort pas in de jaren ‘80 voor het eerst van die briefjes. Haar moeder, die dan al is overleden, heeft nooit over haar vader willen praten. Niet over zijn rol tijdens de staking en niet over zijn executie.

Afscheid

“De staking is een unieke daad van verzet geweest, het draaide om solidariteit”, zegt Tinie. “Het heeft hem zijn leven gekost, maar ik ben nog steeds trots op hem.”

Via de briefjes leert ze haar vader toch nog beter kennen. Hij beschrijft wat hij meemaakt, de honger en eenzaamheid die hij ervaart, maar ook de hoop dat hij terugkomt bij zijn gezin. In zijn laatste brief is die hoop vervlogen en neemt hij afscheid.

Tinie is zelf al jarenlang actief in het comité Februaristaking. “Het herdenken van de staking blijft belangrijk”, zegt ze. “Mensen moeten elkaar tolereren. Zo dacht mijn vader, zo ben ik opgevoed en dat wil ik ook weer doorgeven.”

Scholier

Max van den Berg (89) maakt de Februaristaking in Amsterdam mee als 14-jarige scholier. Omdat de trams niet rijden, merkt iedereen in de stad dat er iets aan de hand is. Hij ziet hoe omstanders een tram die nog rijdt tot stoppen dwingen. "Het was een unieke gebeurtenis, dat mensen besloten te staken, niet voor eigen gewin, maar uit solidariteit met andere mensen."

Max besluit samen met een vriend ook te staken. Ze maken van schooltassen een barricade op de weg. Bang is hij niet, al beseft hij het gevaar nog niet helemaal. “We deden gewoon wat nodig was op dat moment.”

NOS 75 jaar na de Februaristaking, 16.00 – 17.50 uur, NPO 1 en NOS.nl. De uitgebreide terugblik is vanavond van 20.30 – 21.05 uur op NPO 2 en NOS.nl.