Een proefproces van het Clara Wichmann Instituut moet meer duidelijkheid verschaffen over de rechten van moslima's die hun religieuze huwelijk willen ontbinden. Moslimmannen in Nederland weigeren regelmatig mee te werken aan een islamitische echtscheiding. De vraag is of een Nederlandse rechter deze mannen zou moeten kunnen dwingen.
Nederlandse wet
Een Rotterdamse rechter oordeelde vorige maand een man hiertoe niet te kunnen dwingen, terwijl andere rechters dit eerder wel deden. De rechter wees de vrouw in kwestie erop dat ze haar heil zou kunnen zoeken bij een Engelse shariarechtbank. De reden: het betreft een religieus gesloten huwelijk, zonder een burgerlijk huwelijk. Volgens de rechter is er dus geen sprake van een huwelijk in de zin van de Nederlandse wet.
"De Nederlandse rechter gaat niet over religieuze huwelijken, maar als de burgerlijke rechten van de vrouw worden aangetast, dan heeft de civiele rechter wel een taak", zegt mensenrechtenadvocaat Channa Samkalden.
Een Nederlandse rechter zal dus nooit een religieus huwelijk kunnen ontbinden, maar hij kan wel bepalen dat bepaalde gevolgen van dat huwelijk volgens de Nederlandse wet onaanvaardbaar zijn. Daar kan hij dan een verbod of gebod aan verbinden.
Bescherming
De bedoeling van het proefproces met het Clara Wichmann Proefprocessenfonds is om meer goede jurisprudentie over dit onderwerp te krijgen, zodat alle vrouwen onder de bescherming van de Nederlandse rechtsstaat vallen. "Ongeacht hun religie of hun religieus huwelijk", aldus Samkalden.
Het staat de vrouw vrij zich wel of niet aan de voorschriften van islamitisch familierecht aangaande het huwelijk en de ontbinding daarvan te onderwerpen (bijvoorbeeld door de zaak voor te leggen aan een shariarechtbank).
Jurist Machteld Zee slaagde er bij hoge uitzondering in zittingen bij te wonen van Engelse shariarechtbanken, een parallel rechtscircuit voor moslims in Groot-Brittannië. "Vrouwen worden daar op grond van heilige teksten behandeld als tweederangsburgers", aldus Zee, die promoveerde op het onderwerp en de Rotterdamse moslima daarom weinig kans geeft.
Zee was voor haar onderzoek naar de shariarechtspraak in Engeland ook bij uitspraken van drie shariarechtbanken aanwezig. Engeland tolereert deze rechtbanken onder het mom van 'mediation', zegt ze. "De sharia is gebaseerd op het onderdrukken van vrouwen. Als je hieraan toegeeft, hou je het afhankelijkheidssysteem in stand."
Geen slaaf
De organisatie Femmes For Freedom voert al jaren proefprocessen voor de rechten van vrouwen. Ook de huidige zaak bij de Rotterdamse rechtbank wordt financieel ondersteund door Femmes For Freedom. Vrouwen in een vergelijkbare situatie die een rechtszaak willen starten, kunnen zich melden bij Femmes For Freedom.
Shirin Musa van Femmes for Freedom heeft zelf jaren in een vergelijkbare situatie gezeten. "Iedereen weigerde mij te helpen, omdat de medewerking van de man vereist is. De andere optie was om hem een bedrag te geven, dan moet je hem financieren en hij moet ermee instemmen. Maar ik ga mezelf toch niet vrijkopen met instemming van de man. Ik ben geen slavin", aldus Musa.
Ze spande uiteindelijk een kort geding aan voor de Nederlandse rechter. Dit leidde in 2010 tot een voor haar gunstige uitspraak. De rechter merkte haar huwelijkse gevangenschap als onrechtmatige daad aan. 'De man gedraagt zich aldus in strijd met hetgeen volgens ongeschreven regels in het maatschappelijk verkeer van hem kan worden gevergd', aldus de rechter in haar zaak.
De echtgenoot van Musa werd opgedragen het religieuze huwelijk te ontbinden op straffe van een forse dwangsom.