Tussen de 1 en 5 miljard euro. Zoveel verspilt de Nederlandse overheid jaarlijks aan ICT-mislukkingen. Het onlangs opgerichte Bureau ICT-toetsing (BIT) moet nieuwe miljoenenmissers voorkomen.
Nieuwsuur spreekt met Hans Wanders die sinds 1 maart aan het hoofd staat van het BIT. Gaat de ICT-waakhond zijn tanden laten zien?
'Boerenverstandregels'
Het BIT werd opgericht na een snoeihard rapport van de tijdelijke onderzoekscommissie-Elias over falende ICT-projecten. De parlementaire commissie onderzocht vorig jaar zeven geldverslindende projecten: van het politie-communicatiesysteem C2000 tot de tunnels in de A73. Het eindoordeel: "De rijksoverheid heeft haar ICT-projecten vaak niet in de hand voor wat betreft de kosten, de tijd of zelfs het eindresultaat."
De oprichting van het BIT was een van de belangrijkste aanbevelingen van Elias. Het bureau toetst ICT-projecten boven de 5 miljoen euro op technische, bestuurlijke en organisatorische risico's. Het BIT gebruikt daarbij een toetskader op basis van ‘boerenverstandregels’ die de commissie-Elias opstelde.
Hooggespannen verwachtingen
"Ik denk dat Elias gewerkt heeft als een wake-up call", zegt Hans Wanders die als Chief Information Officer (CIO) Rijk direct verantwoordelijk is voor het BIT. "Er moet iets gebeuren en er kan iets gebeuren." Hij ziet het als zijn taak om de belastingbetaler te behoeden voor veel te dure ICT-projecten, die soms veel te laat en soms helemaal niet afkomen.
Het is geen gemakkelijke opgave, beseft Wanders: "Ik ben in het begin wel geschrokken. De verwachtingen waren heel hoog gespannen. Ik heb wel eens gekscherend gezegd: een team van godenzonen die met een onfeilbaar priemende blik de goede van de slechte projecten weten te scheiden."
Pilot-advies
Bij wijze van proef onderzocht het BIT, dat onder het ministerie van Binnenlandse Zaken valt, drie lopende ICT-projecten. Een daarvan is het nieuwe bevolkingsregister BRP. Volgens het advies dat Wanders aan minister Ronald Plasterk stuurde, kan het project slagen met wat aanpassingen.
ICT-expert René Veldwijk ziet dat anders. "Ze hebben bijzonder moedig een van de meest mislopende ICT-projecten bekeken. Het loopt al vijf jaar en het gaat niet goedkomen." Veldwijk denkt dat andere ambtenaren heel opgelucht ademhalen door dit advies. "Als Binnenlandse Zaken Binnenlandse Zaken zo controleert, dan is er niks aan de hand."
Teleurstelling
Ook in de Tweede Kamer zijn er zorgen over het BIT. Veel partijen wilden een machtige ICT-waakhond. De teleurstelling was groot toen het kabinet eerder dit jaar besloot dat het BIT onder het ministerie van Binnenlandse Zaken zou vallen en niet direct onder premier Rutte. Dat laatste was een nadrukkelijke wens van de commissie-Elias.
D66-Kamerlid Kees Verhoeven is niet gerustgesteld door het pilot-advies van het BIT. "Als een waakhond ziet dat er dingen niet goed gaan bij een project, moet de conclusie niet zijn: ga maar door. Je ziet ook dat de projectleiding reageert: we zijn blij met de steun van het BIT en kunnen door op de manier waarop we begonnen zijn. Terwijl de boodschap juist is: er gaan dingen niet goed, verander dat."
'Ja maar'
Niet alleen de oppositie is kritisch. Ingrid de Caluwé van coalitiepartij VVD vraagt zich af of adviezen van het BIT wel serieus genoeg worden genomen. "Ik was nogal verbaasd. De minister heeft naar de Kamer geschreven dat hij de adviezen overneemt en uitvoert. Maar de reactie op het BIT-advies zelf was een groot 'ja maar'. Ja maar dat doen we al, ja maar het staat er verkeerd, we zijn het er niet mee eens. En dat vind ik niet met elkaar te rijmen."
Ook PvdA en CDA hebben kritische kanttekeningen bij het pilot-advies (zie kader).
Invloedrijk
Hans Wanders reageert in Nieuwsuur op de kritiek: "Als wij een slecht project tegenkomen, zal ik dat opschrijven. Ik voel me volstrekt vrij om dat te doen. Wij schrijven op wat we willen. Als dat slecht nieuws is, dan schrijven we dat op." Maar zelfs als dat gebeurt, kan volgens de huidige opzet de minister het advies moeiteloos naast zich neerleggen. Een BIT-advies is niet bindend.
Wanders: "Het BIT kan niet aan de handrem trekken. Maar het BIT kan wel een advies geven en wat mij betreft is dat een goed en helder advies. Vervolgens is het aan de minister en de Kamer om er wat aan te doen. Maar dat advies wordt wel openbaar, dus ik denk dat het zeker invloedrijk gaat zijn."
Vandaag praat de Tweede Kamer met minister Plasterk over het eerste advies van het Bureau ICT-Toetsing.