Hemel en hel van Jeroen Bosch

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

Veel hel en een beetje hemel, zo wordt de wereld van Jeroen Bosch omschreven in de documentaire Touched by the Devil van documentairemaker Pieter van Huystee.

Geraakt door de Duivel hield Pieter van Huystee vijf jaar in zijn greep, in de aanloop naar de vijfhonderdste sterfdag van de mythische schilder. Vandaag gaat de film in première op het IDFA.

Rood koord

De Tuin der Lusten, het beroemdste schilderij van Jeroen Bosch (1450-1516) hangt in het Prado-museum in Madrid achter een rood koord. Geen bezoeker kan er echt dichtbij komen, terwijl het drieluik uitnodigt tot uitgebreide bezichtiging van alle door de schilder bedachte grilligheid: de absurdistische verbeelding van hemel en hel waarin hij Salvador Dalí ver vooruit was.

Van Huystee zoomt over dat koord in op het schilderij. Het is de essentie van zijn documentaire.

Stripverhaal

Gretig legt hij uit: "Al die kleine figuurtjes, die bizarre demonen, die mooie engelen en die zomaar zo dichtbij te kunnen zien. Ik heb wel eens gedacht dat het net een stripverhaal is. Een plaatje dat je monteert naar het volgende plaatje."

"Ik zeg plaatjes, maar het zijn prachtig geschilderde creaties. Ik denk dat je het verhaal daarmee beter leest of bekijkt, hoe Jeroen Bosch het probeerde uit te drukken. Anders dan als je achter dat koord voor het hele schilderij staat."

Duivelswerk

Touched by the Devil gaat van laag naar laag. Het gaat ten eerste over het onderzoek van de panelen van Bosch met de modernste middelen. Zo komen de ondertekeningen achter al het duivelswerk in zicht. Van Huystee: "Hij is bijna als filmmaker bezig, je ziet hoe hij bezig is om als schilder vormen te vinden, wat hij doet en wat hij weghaalt. Dat is heel interessant."

De schilderijen van Bosch spraken het middeleeuwse publiek aan in hun destijds spectaculaire verbeelding van hemel en hel. Het is alles van de schepper over wiens persoonlijke leven heel weinig bekend is. "Hoogstens twee A-viertjes," weet Van Huystee. "Dat was ook een van de redenen dat ik deze film durfde te maken. Ik dacht: over iemand van wie nog niks bekend is, daarbij kan ik mijn verbeeldingskracht alle ruimte geven."

Voetbal

Jeroen Bosch is business. Hot stuff en onderdeel van grootscheepse ruilonderhandelingen tussen musea die hem in collectie hebben. In de documentaire blijkt dat ze er in Den Bosch in de aanloop naar het grote Bosch-jaar niet blij mee waren dat het Boymans in Rotterdam alvast een aanlooptentoonstelling opzette.

Als kalme volger zegt Van Huystee: "Nou ja, het is een heel dynamische wereld. Als documentairemaker kijk ik ernaar. Ik wil er niks van vinden, maar er ging wel een wereld voor me open. Het lijkt net voetbal. Je moet ontzettend je best doen om de beste spelers in je team te krijgen. Zo is het ook met de mooiste schilderijen op je tentoonstelling."