Japan worstelt met de toekomst van het leger

"Het staat in kapitalen in de Japanse grondwet: HIER NOOIT MEER OORLOG", zegt correspondent Marieke de Vries in het NOS Radio 1 Journaal. "Dat daar nu aan gemorreld wordt, maakt mensen bang voor eventuele nieuwe agressie."

De herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog in Japan, 70 jaar geleden, is een complexe zaak. Dat komt nu extra onder de aandacht, omdat de rol van het leger onderwerp is van politieke discussie.

Aan de ene kant moet het land een nederige, schuldbewuste houding uitstralen ten opzichte van de slachtoffers, zowel in de buurlanden als onder de eigen bevolking. Aan de andere kant is premier Abe bezig om een einde te maken aan de antimilitaristische traditie. Hij wil beetje bij beetje het Japanse leger een prominentere rol geven en dat nieuwe Japanse zelfbewustzijn valt slecht op veel plekken in de samenleving.

Raketten op Japan

Abe vindt dat Japan zich beter moet kunnen verdedigen, omdat de wereld is veranderd. De Vries: "Noord-Korea heeft langeafstandsraketten – eventueel met een kernkop erop – die Japan kunnen raken en China verhoogt jaarlijks zijn defensiebegroting. Abe vindt dat Japan zich niet alleen moet kunnen verdedigen, maar waar nodig ook moet aanvallen."

Gisteren was er opnieuw protest tegen zijn plannen. "Dat is heel uniek voor Japanners, die normaal heel ingetogen zijn en anderen geen ongemakkelijk gevoel willen geven", vertelt De Vries. "Hier spreken ze ook allemaal op gedempt volume. Je hoort ze nooit schreeuwen. Dat is nu wel anders. Ze gaan de straat op, om die principiële grondwet te verdedigen."

Vaagheid

In de Japanse grondwet is bepaald dat Japan alleen een klein zelfverdedigingsleger mag hebben. Een groot deel van de Japanse bevolking wil dat zo houden. Daarom demonstreerden tienduizenden Japanners een paar weken geleden toen het parlement debatteerde over de nieuwe veiligheidswetten van premier Abe. De oppositiepartijen boycotten het debat.

Die nieuwe wetten zijn nog geen harde breuk met de antimilitaristische grondwet, maar moeten het Japanse zelfverdedigingsleger wel meer armslag geven. Het leger zou in actie mogen komen als het grondwettelijke recht van de Japanse burger op leven, vrijheid en geluk wordt bedreigd, er geen andere oplossingen zijn en het met minimale geweldsmiddelen kan. Het is precies de vaagheid van deze criteria die de tegenstanders van Abe zorgen baart.

Nieuwe verhoudingen

Het bekendste conflict gaat over de ruzie tussen China en Japan over de Senkaku eilanden (in het Japans) of Diaoyu eilanden (in het Chinees).

Er zijn nog talrijke andere conflicten tussen landen die proberen hun grenzen op te rekken met het vergroten of bebouwen van rotsen in zee. Dat gaat gepaard met militaire dreigementen. De Japanse premier is daarom al een jaar bezig om stukje bij beetje de geesten rijp te maken voor een verandering van de zelfverdedigingsdoctrine.

Politiek

Het Japanse Lagerhuis heeft inmiddels ingestemd met de veiligheidswetten. De verwachting is dat het Hogerhuis binnenkort ook akkoord gaat. De partij van Abe is er groot genoeg voor, maar toch speelt de premier met vuur. Sinds het debat is begonnen, daalt zijn populariteit, ook in zijn eigen partij de LDP.

Daar zit de achilleshiel: partijregels schrijven voor dat de leider van de partij (en dat is altijd de premier als de LDP regeert) elke drie jaar moet worden herkozen. Volgende maand is het zover. Als de positie van Abe verder verzwakt, groeit de kans dat hij binnen zijn eigen partij wordt uitgedaagd. Want niet alleen in het debat over het leger krijgt Abe kritiek, ook de economie en het politiek heikele thema van het herstarten van kerncentrales maken hem kwetsbaar.

Toekomst

Abe moet de Japanners uitleggen hoe hij het hernieuwde zelfbewustzijn kan combineren met het verlangen om een vreedzaam land te zijn dat in staat is om vertrouwen op te bouwen met de buurlanden.

Als hij daarin slaagt, lijkt het logisch dat hij uiteindelijk ook de grondwet ter discussie zal stellen, al heeft hij om die te veranderen in beide parlementen een tweederde meerderheid nodig en ook nog eens een meerderheid in een volksreferendum. Als het niet lukt, krijgt Abe de schuld van verdere verharding van de verhoudingen in de regio.