Zelfs de dalai lama worstelt met thema seksueel misbruik
Kan de dalai lama, het gezicht van het internationale boeddhisme, een vuist maken tegen seksueel misbruik door leraren en monniken? Vier jaar geleden gaf hij antwoord op die vraag tijdens een van zijn lessen (vanaf 2'23"52) voor een grote zaal.
Dat er op verschillende plaatsen boeddhistische leraren zijn die “rijkdom en seks zoeken”, staat ook voor de dalai lama vast. Maar hij kan daar naar eigen zeggen niets aan doen.
Cruciaal is volgens hem dat leerlingen zelf beseffen aan welke eisen een leraar moet voldoen voordat zij zich tot hem wenden. “Je moet voorzichtig zijn en iemand onderzoeken. Maandenlang. Uiteindelijk weet je of iemand betrouwbaar is. Dat is de enige manier.”
Labiel
Het lijken verstandige woorden, maar toch sluiten ze onvoldoende aan op de praktijk van het misbruik in boeddhistische kring. Veel slachtoffers zijn kwetsbare mensen die juist niet in staat zijn tot een kritische houding ten opzichte van hun leraar.
Deze mensen wenden zich tot het boeddhisme omdat ze worstelen met grote levensvragen. En ze kijken al snel huizenhoog op tegen een charismatische en/of autoritaire geestelijk leider die alle antwoorden in huis lijkt te hebben.
“Ik was destijds labiel, gebruikte meer lsd dan goed voor mij was”, zegt Patrick Franssen, die in de jaren 70 vanaf zijn 19de zo’n veertig tot vijftig keer werd misbruikt door de Thai Mettavihari in een tempel in Waalwijk.
“Bij ons zaten verschillende vrouwen met grote problemen”, vertelt ook Frans de Reeper, die ruim tien jaar geleden deel uitmaakte van een boeddhistische groep in Middelburg onder leiding van de Oostenrijkse ‘monnik’ Gerhard Mattioli. “Zij hoopten dat hij zou helpen die problemen te verlichten. Maar door zijn toedoen is het alleen maar slechter met ze gegaan."
'Het pad naar verlichting'
Specifiek voor het boeddhisme is dat sommige leraren tegenover hun leerlingen seksuele contacten presenteren als iets positiefs: dit soort intimiteit met de leider kan ze vooruit brengen op ‘het pad naar verlichting’.
”En dan gaat het echt helemaal de foute kant op”, stelt Frank Uyttebroeck, een leraar die de afgelopen jaren zes slachtoffers van verschillende leraren opving. Zeker als het om mensen gaat die ook al met andere trauma’s rondliepen. “Deze mensen zijn vaak ontredderd. Ze zijn al hun vertrouwen kwijt. Eindelijk hadden ze een plek waar ze zich veilig voelden. En waar ze iets aan zichzelf konden doen. En dan gebeuren dit soort dingen…”
De toenaderingspogingen hebben vaak het karakter van een overval. Slachtoffers beseffen pas achteraf wat er met ze gebeurd is, dat het lichamelijk tegen hun zin was. Dat kan tot onbegrip leiden van de omgeving, is de ervaring van hoogleraar praktische theologie Ruard Ganzevoort, die onder meer onderzoek heeft gedaan naar de relatie tussen religie en trauma. Was dit niet gewoon vrijwillige, relationele seks? Ganzevoort: “Die discussie zag je ook bij de protestanten. Inmiddels wordt in de kerken echter breed onderkend dat alle seksualisering onacceptabel is vanwege de machtsongelijkheid en/of afhankelijkheid. Net als bij hulpverleners.”
Voetstuk
Bijkomend probleem is dat het boeddhisme geen enkel centraal gezag kent, zoals de Rooms-Katholieke Kerk dat wel heeft. Dat leidt ertoe dat er althans in het Westen zelden of nooit wordt ingegrepen tegen leraren en monniken die grenzen overschrijden.
Frans de Reeper stuurde al in 2004 brieven naar diverse boeddhistische organisaties en media, waarin hij waarschuwde voor het wangedrag van Mattioli. Toch kon Mattioli daar tot 2008 mee doorgaan, met steeds meer vrouwen, zonder dat iemand actie ondernam.
Ook het wangedrag van Mettavihari was bij verschillende van zijn volgelingen bekend, maar het duurde meer dan tien jaar voordat twee van hen de geestelijk leider erop aanspraken. In de tussentijd bleef hij slachtoffers maken.
Thaise kloosterregels schrijven voor dat een monnik zijn pij moet afleggen als hij het celibaat breekt, maar Mettavihari bleef tot zijn dood in 2007 in zijn rol. En wordt door sommigen nog steeds op een voetstuk geplaatst.
Staatsgodsdienst
In andere landen kwam dit soort schandalen al eerder boven water. In Thailand, waar het boeddhisme zo’n beetje de staatsgodsdienst is, woedt al langer een discussie over de noodzaak van hervormingen die misdragingen van monniken kunnen helpen stoppen. In de VS probeert de zengemeenschap ook de interne “zwijgcultuur” te doorbreken.
Verschillende van die omstreden buitenlandse leraren hebben overigens ook in ons land veel volgelingen. De Amerikaanse zenleraar Dennis Merzel was in 2011 in Nederland toen hij op een bijeenkomst moest bekennen relaties met verschillende vrouwelijke leerlingen te zijn aangegaan.
De Tibetaanse ‘lama’ Sogyal Rinpoche, schrijver van de bestseller Het Tibetaanse Boek van Leven en Sterven, gaf begin deze maand nog een retraite in Amsterdam. Ook hij is door vrouwen in kranten als The Guardian en The Sunday Times en in een Canadese documentaire beschuldigd van seksueel misbruik. In 1994 werd hij aangeklaagd door een anonieme Amerikaanse. Maar die zaak werd buiten de rechtszaal geschikt. Sogyals internationale organisatie Rigpa heeft de aantijgingen altijd tegengesproken.
Misschien is het daarom dat de dalai lama zich vrij genoeg voelde om in 2008 samen met Sogyal en presidentsvrouw Carla Bruni de voornaamste Rigpatempel in Frankrijk te openen. Ook voor hem lijkt het thema seksueel misbruik een worsteling.
Heeft u meer informatie over seksueel misbruik in boeddhistische kring? Stuur een e-mail naar Bas.de.Vries@NOS.nl.
