'Privatisering NS is de moeder van alle kwaad'

"De privatisering van de NS is de moeder van alle kwaad", zegt voormalig president-commissaris van de NS Jan Timmer bij de parlementaire enquête naar het Fyra-debacle. Volgens Timmer was het allemaal te voorkomen geweest als de NS als staatsbedrijf de hogesnelheidslijn had mogen aanleggen.

Timmer was toezichthouder bij de NS van 1996 tot 2002. De oud-Philipstopman heeft als ondernemer kritiek op het politieke besluit van destijds om de Nederlandse Spoorwegen van staatsbedrijf om te vormen tot een verzelfstandigd bedrijf. Volgens hem is Nederland te klein voor concurrentie op het spoor.

Hij beschrijft de stemming in de politiek begin jaren negentig. "We keken allemaal naar premier Thatcher, hoe zij het deed met de Britse spoorwegen. We waren in een soort van roes en dachten 'als we nou maar privatiseren en de NS als een bedrijf gaan runnen, dan zijn we uit de problemen'."

Klap in het gezicht

Door de privatisering en later de openbare aanbesteding van de hogesnelheidslijn, moest de NS van de overheid de directe concurrentie aan met andere vervoersbedrijven. Volgens Timmer zijn het personeel en de reiziger hier het slachtoffer van geworden. Er bleef te weinig aandacht over voor het verbeteren van normale treinreizen.

"Als je in een organisatie een verandering wilt doorvoeren die moet leiden tot meer service naar de klant, dan heb je gemotiveerd personeel nodig. Een openbare aanbesteding werkt niet motiverend. Veel NS'ers zagen het als een klap in het gezicht."

Oranjebod

De NS probeerde samen met Schiphol en de KLM onder de openbare aanbesteding uit te komen door de overheid een bod te doen voor de exploitatie van de hsl van 100 miljoen euro. Volgens Timmer heeft PvdA-minister Netelenbos dit zogenoemde Oranjebod in het kabinet "te vuur en te zwaard" verdedigd, maar haalde premier Kok er een streep door.

"Ik heb het altijd als een puur politiek besluit ervaren", zegt Timmer. In het kabinet waren VVD en D66 juist voorstander van een openbare aanbesteding. Uiteindelijk voelde de NS zich gedwongen in de openbare aanbestedingsprocedure een nog hoger bod te doen, van 178 miljoen euro, om buitenlandse concurrenten buiten de deur te houden.

Door het hoge bod aan de overheid hield de NS te weinig geld over om goede treinen van te kopen. De Fyra-treinen werden aangeschaft omdat ze goedkoop waren, maar ze werden al na een maand van het spoor gehaald vanwege de vele gebreken.

Achteraf was er volgens Timmer niet eens belangstelling van buitenlandse vervoerders, waardoor het hoge bod niet nodig was geweest. Ook stelt Timmer dat Nederland volgens Europese wetgeving helemaal niet verplicht was om de hogesnelheidslijn openbaar aan te besteden. De NS had de lijn dan gewoon zonder concurrentie kunnen aanleggen.

Verkeersministers

De kabinetten Kok besloten in de regeerperioden van 1994 tot en met 2002 tot de verzelfstandiging van de NS en de openbare aanbesteding van de hsl-zuid. De verkeersministers Jorritsma (VVD) en later Netelenbos (PvdA) waren verantwoordelijk voor deze dossiers.

Morgen worden Netelenbos en oud-minister van Financiën Zalm gehoord.