Foto's van slechte gebitten, gezwellen en zwarte longen. Dit soort confronterende plaatjes komen in de loop van volgend jaar op sigarettenverpakkingen. De afbeeldingen moeten ervoor zorgen dat Nederlanders minder gaan roken. Maar bereiken die boodschappen wel het gewenste effect?
Uit onderzoek van de Universiteit van Maastricht blijkt dat dit soort ‘angstaanjagende voorlichting’ lang niet alle rokers afschrikt. "Eigenlijk geldt: hoe enger het plaatje, hoe riskanter het is om te gebruiken", zegt onderzoeker Gjalt-Jorn Peters, inmiddels werkzaam bij de Open Universiteit. "Bij sommige mensen werkt zo'n schok namelijk averechts. Omdat mensen niet geloven dat ze hun gedrag kunnen veranderen, gaan ze juist meer roken."
Iedere leek denkt dat angst aanjagen werkt wanneer je iemands gedrag wil veranderen. Maar wetenschappers roepen al jaren dat dat niet zo is.
Het zo direct aanspreken van mensen is volgens Peters niet de beste manier om gedrag te beïnvloeden. "Als zo'n pakje tegen jou zegt: roken is slecht voor je en je wordt er ziek van, ga jij eerst inschatten of dat een ernstige bedreiging is die ook voor jou geldt."
Als mensen zich aangesproken voelen kunnen ze daar op twee manieren mee dealen. "Mensen die denken dat ze kunnen stoppen, zullen dat misschien eerder proberen." Maar mensen die daar veel moeite mee hebben steken eerder hun kop in het zand. "Die schenken minder aandacht aan die informatie of ontkennen het zware effect."
Maar wat moeten we dan doen in plaats van die griezelige plaatjes?
Zware rokers die de moed om te stoppen al hebben opgegeven zullen volgens Peters dus weinig baat hebben bij de aangekondigde horrorfoto's. Voorlichting moet zich volgens hem richten op informatie waar mensen iets mee kunnen. Angst is volgens de onderzoeker dus geen goede raadgever. "Hoe neutraler iets wordt gecommuniceerd, hoe beter."
Een voorbeeld daarvan is een open vraag als 'wilt u stoppen met roken?'. "Plaats daarbij een aantal stoptips en zet dat op een pakje."
Plain packaging
Volgens Peters is het bewezen dat het weghalen van merken, het zogeheten plain packaging wél effectief is. In Groot-Brittanië wordt daar nu over gesproken, in Australië gebeurt het al. Volgens Australië-correspondent Robert Portier met succes: "Het aantal verkochte sigaretten is sindsdien afgenomen."
Doordat merken niet meer zijn toegestaan lijken de pakjes erg op elkaar. "Daardoor kun je je niet onderscheiden als Marlboro- of Pall Mall-roker", legt Portier uit. "Het pakje is bruin. Die kleur is speciaal gekozen omdat onderzoek heeft uitgewezen dat die het minst aantrekkelijk is. En dat is natuurlijk het hele idee. Door het aantrekkelijke van roken af te halen, hoopt de overheid dat minder mensen gaan roken."