Zit Oekraïne achter explosies, branden en sabotageacties in Rusland?

• David van Hulzen

Luide explosies en de vroege duisternis die wordt verdreven door een oranje gloed boven de stad. Belgorod in Rusland werd begin april opgeschrikt door een luchtaanval. Beveiligingscamera's en getuigen filmden wat er gebeurde: twee gevechtshelikopters die laag overvliegen en raketten afschieten. Ze raken een oliedepot en er ontstaat een vlammenzee.

Het is de tweede keer in korte tijd dat Belgorod wordt geraakt. Vier dagen eerder waren er explosies bij een munitiedepot. Een ongeluk, stelde Rusland aanvankelijk. Later meldde een Russische onderzoekscommissie dat er sprake was van een Oekraïense raketaanval. Ook de helikopteraanval was volgens de gouverneur van de regio het werk van Oekraïne.

Videobeelden van de militaire toestellen werden breed gedeeld. Het was de eerste overduidelijke militaire operatie op Russisch grondgebied sinds het begin van de oorlog. Maar er zijn tal van kleinere opvallende incidenten. "We zien het steeds meer", zegt defensiedeskundige Tim Sweijs. "Dit is een patroon."

Het varieert van kleine (ogenschijnlijke) eenmansacties tot grote branden en explosies. Zo zijn militaire rekruteringscentra bestookt met brandbommen. De NOS heeft een van die incidenten kunnen verifiëren. In Loechovitsi, zo'n honderd kilometer ten zuidoosten van Moskou, gooide iemand molotovcocktails bij een rekruteringskantoor naar binnen.

De dader filmde zijn actie:

In een paar weken zou bij vijf militaire rekruteringskantoren brand zijn gesticht, vooral met molotovcocktails. Daarbij zou onder meer een opslagruimte met gegevens van dienstplichtigen in brand zijn gevlogen. Volgens Sweijs kan het gaan om protestacties vanuit de Russisch bevolking, maar mogelijk speelt er meer.

Overheidsinstituten, fabrieken en oliedepots

Ook bij grote instituten en fabrieken brak brand uit. In Tver kwamen in een onderzoeksinstituut van het ministerie van Defensie 17 mensen om het leven. Op die locatie worden mogelijk raketten ontwikkeld, die het Kremlin tegen Oekraïne inzet.

Van het instituut bleef weinig over:

Ook in het raket- en ruimtecentrum TsNIIMash in Koroljov brak brand uit. Het valt onder de ruimtevaartorganisatie Roscosmos en ontwikkelt raketsystemen. Het centrum zou ook betrokken zijn bij de ontwikkeling van wapensystemen, maar dat is niet zeker.

In Koroljov, een kleine stad vlak bij Moskou, waren grote rookpluimen te zien:

De meest voor de hand liggende doelen zijn munitie- en oliedepots. De aanvallen in Belgorod zijn hier voorbeelden van, maar ook in het noordelijker gelegen Brjansk stond deze week een oliedepot in brand.

Die brand begon 's nachts en was van grote afstand te zien:

"Niets is zeker in oorlog, maar het heeft er alle schijn van dat Oekraïne hier achter zit", zegt Tim Sweijs, directeur onderzoek bij het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Er zijn meerdere redenen te bedenken waarom Oekraïne zulke aanvallen en sabotageacties uitvoert, zegt hij.

Strategisch, economisch en politiek effect

Allereerst zijn er de strategische overwegingen. "De geraakte oliedepots worden gebruikt voor de bevoorrading van Russische troepen. En in Kinesjma ontstond brand in een heel grote chemische fabriek, waar naar verluidt drijfgas voor het afvuren van Russische raketten wordt geproduceerd." Daarnaast is er het economische motief, zegt Sweijs. "Al deze incidenten kosten enorm veel geld en raken het Russische verdienmodel."

Op sociale media staan ook beelden van een ontspoorde trein in de buurt van Brjansk. Mogelijk gaat het om sabotage, stellen Russische media, maar ook erosie kan de boosdoener zijn:

De aanvallen hebben ook een politiek doel: "Hiermee laten de aanvallers de Russische bevolking zien dat de oorlog dichterbij komt en dat ook zij geraakt kunnen worden. Dit zal president Poetin aanvankelijk juist meer steun onder de Russische bevolking opleveren. Maar op den duur kan die steun afbrokkelen en de druk opvoeren om de oorlog te stoppen."

Sabotage

Het nut van zulke aanvallen en sabotageacties lijkt dus duidelijk. Maar door wie dit soort acties worden uitgevoerd, is schimmiger, zegt ook Sweijs. "Zijn het geheime vooruitgeschoven Oekraïense eenheden? Of hebben we het hier misschien over Russisch verzet?"

Het is allebei denkbaar, zegt Sweijs. "Er zijn verschillende manieren om dit soort doelwitten aan te vallen. De oliedepots in Brjansk lijken bijvoorbeeld te zijn geraakt met een ballistisch raket." Brjansk ligt vrij dicht bij de Oekraïense grens. "Bij onderzoeksfaciliteiten zoals die in Tver, veel verder van de Oekraïense grens, zou het eerder gaan om sabotage", stelt Sweijs. "Bijvoorbeeld via een cyberaanval of door mensen op de grond."

Hoe dan ook lijkt Oekraïense betrokkenheid volgens Weijs aannemelijk. "Oekraïne wordt aangevallen en staat met de rug tegen de muur. Aanval is de beste verdediging."